Danh sách công việc dài bất tận, email chất đống, và cảm giác tội lỗi mỗi khi bạn dừng lại để thở? Những đêm dài thức trắng để hoàn thành báo cáo, nhồi nhét lịch làm việc, chỉ để rồi tự hỏi: “Mình đang sống hay chỉ đang tồn tại?” Đó không phải là sự chăm chỉ, mà chính là năng suất độc hại.
Một cái bẫy khiến chúng ta đánh đổi sức khỏe, hạnh phúc, và thời gian quý giá chỉ để đuổi theo ảo ảnh “làm nhiều hơn.” Nhưng nếu chúng ta chọn một con đường khác: làm việc thông minh hơn, có thể nghỉ ngơi nhiều hơn, và sống thật với chính mình? Hãy cùng khám phá cách thoát khỏi năng suất độc hại, tìm lại sự cân bằng, và làm việc với ý nghĩa thực sự.
Năng suất độc hại (Toxic Productivity) là gì?
Năng suất độc hại không chỉ là làm việc quá sức. Nó là niềm tin rằng giá trị của bạn được đo bằng số nhiệm vụ bạn hoàn thành hay số giờ bạn ngồi trước màn hình. Là khi bạn cảm thấy xấu hổ vì đã nghỉ trưa, khi bạn kiểm tra email lúc nửa đêm, hay khi bạn gật đầu nhận thêm việc dù đã kiệt sức. Tôi nhớ một thời gian mình cố gắng làm mọi thứ cùng lúc – trả lời tin nhắn công việc, viết báo cáo, chuẩn bị thuyết trình – chỉ để chứng minh rằng bản thân mình làm việc có “năng suất.” Nhưng rồi cuối ngày, tôi chỉ thấy sự trống rỗng.
Theo Harvard Business Review, năng suất độc hại bắt nguồn từ văn hóa tôn sùng sự bận rộn. Chúng ta được dạy rằng người bận rộn là người thành công, nhưng hiếm ai hỏi: “Họ có đang sống tốt không?” Một khảo sát từ Đại học Reading năm 2023 cho thấy 64% nhân viên cảm thấy áp lực phải làm việc ngoài giờ để “trông có vẻ năng suất,” dù điều này không cải thiện hiệu quả công việc. Kết quả là gì? Kiệt sức, căng thẳng, và một cảm giác dai dẳng rằng dù làm bao nhiêu cũng chẳng bao giờ đủ.
Năng suất độc hại còn được tiếp sức bởi công nghệ và kỳ vọng hiện đại. Những ứng dụng như Trello hay Slack liên tục nhắc bạn về deadline. Đồng nghiệp khoe về việc làm cuối tuần trên mạng xã hội. Sếp, dù vô ý, hỏi bạn về một dự án mới ngay khi bạn vừa hoàn thành một nhiệm vụ khác. Tất cả tạo thành một vòng lặp: bạn làm việc nhiều hơn, nhanh hơn, nhưng không bao giờ cảm thấy mình đạt được đích đến.
Hậu quả của năng suất độc hại
Hãy nghĩ về bản thân như một ngọn nến. Mỗi lần bạn làm việc quá sức, bỏ qua giấc ngủ, hay hy sinh thời gian cho bản thân, bạn đốt cháy một chút ánh sáng của chính mình. Ban đầu, bạn không nhận ra. Nhưng rồi ngọn nến cạn dần, và bạn kiệt quệ. Đó chính là tác động của năng suất độc hại. Một nghiên cứu từ Tổ chức Y tế Thế giới năm 2022 ước tính rằng làm việc quá sức góp phần gây ra 745.000 ca tử vong mỗi năm do bệnh tim và đột quỵ. Con số ấy khiến tôi rùng mình – chúng ta đang trả giá bằng chính mạng sống của mình.
Hậu quả của năng suất độc hại không chỉ dừng ở cơ thể mệt mỏi. Nó còn gặm nhấm tâm hồn bạn. Tôi từng quen một người, một kiểu người lúc nào cũng tự hào vì chẳng bao giờ nghỉ ngơi, luôn bận rộn với công việc. Nhưng một lần, trong một khoảnh khắc hiếm hoi ngồi lại với nhau, người ấy thở dài: “Tao chẳng còn thời gian để gặp bạn bè. Đôi khi tao tự hỏi mình còn thích gì ngoài công việc nữa.” Câu nói ấy như một tiếng chuông vang lên trong tôi. Người ấy không chỉ đánh mất những buổi cà phê vui vẻ hay những ngày cuối tuần thong thả – mà là chính mình, bị cuốn trôi trong guồng quay không ngừng nghỉ.
Ở góc độ tổ chức, năng suất độc hại cũng gây thiệt hại lớn. Nhân viên kiệt sức làm việc kém hiệu quả, sáng tạo cạn kiệt, và nhiều người chọn nghỉ việc. Một báo cáo từ Gallup năm 2023 cho thấy 50% nhân viên Mỹ cảm thấy bị “bóc lột” bởi văn hóa làm việc quá tải, khiến các công ty mất hàng tỷ đô la mỗi năm do năng suất giảm và chi phí tuyển dụng mới.
Thoát khỏi năng suất độc hại: Từ những bước đi đơn giản
Tin vui là chúng ta có thể phá vỡ vòng xoáy này. Thoát khỏi năng suất độc hại không có nghĩa là ngừng làm việc chăm chỉ – nó là học cách làm việc với ý nghĩa và sống với niềm vui. Dưới đây là những cách thực tế có thể giúp bạn thoát khỏi năng suất độc hại.
1. Định nghĩa lại thành công
Hãy dừng lại và tự hỏi: “Thành công với mình là gì?” Là hoàn thành mọi nhiệm vụ trong ngày, hay là làm tốt một việc và vẫn có thời gian để ăn tối với người thân? Tôi từng nghĩ thành công là một hộp thư trống và danh sách công việc được đánh dấu hết. Nhưng giờ, tôi nhận ra nó là khi tôi hoàn thành một dự án quan trọng và vẫn có sức để tận hưởng thời gian vui vẻ bên gia đình, bạn bè. Hãy đặt mục tiêu dựa trên giá trị của bạn, không phải áp lực từ bên ngoài.
Viết ra ba điều bạn muốn ưu tiên – có thể là sức khỏe, gia đình, hay sở thích cá nhân. Mỗi tuần, làm một việc nhỏ để nuôi dưỡng những giá trị này. Tôi bắt đầu bằng cách dành tối Chủ Nhật để nấu ăn cùng mẹ – một giờ đó đáng giá hơn bất kỳ email nào.
2. Học cách nói “Không”
Năng suất độc hại thường đến từ việc nhận quá nhiều trách nhiệm. Nói “không” không phải là ích kỷ – nó là cách bảo vệ thời gian và năng lượng của bạn. Một đồng nghiệp của tôi, đã học cách từ chối các cuộc họp không cần thiết bằng cách nói: “Tôi cần tập trung vào dự án chính để đảm bảo chất lượng.” Kết quả? Cô ấy không chỉ làm việc hiệu quả hơn mà còn được sếp tôn trọng vì sự rõ ràng.
Lần tới khi được giao việc ngoài khả năng, hãy thử nói: “Tôi rất muốn hỗ trợ, nhưng tôi đang ưu tiên [nhiệm vụ chính]. Có cách nào khác để giúp không?” Tôi đã thử cách này, và thật bất ngờ, sếp tôi đánh giá cao sự thẳng thắn của tôi.
3. Xem nghỉ ngơi là sức mạnh
Nghỉ ngơi không phải là lãng phí thời gian – nó là cách nạp lại năng lượng. Một nghiên cứu từ Đại học Stanford năm 2021 cho thấy những khoảng nghỉ ngắn có thể tăng 20% hiệu suất làm việc. Tôi từng nghĩ nghỉ trưa là “lười biếng,” nhưng giờ tôi dành 10 phút đi dạo sau giờ ăn, và những ý tưởng hay nhất thường đến trong lúc ấy.
Lên lịch cho những khoảng nghỉ nhỏ – 5 phút hít thở sâu, 10 phút nghe nhạc, hay chỉ là nhìn ra cửa sổ. Tôi đặt báo thức mỗi 90 phút để đứng dậy vươn vai, và điều này giúp tôi tỉnh táo hơn cả ngày.
4. Xây dựng một cộng đồng hỗ trợ
Năng suất độc hại phát triển trong môi trường cạnh tranh, nơi mọi người so sánh số giờ làm việc. Hãy tìm những người đồng nghiệp hoặc bạn bè khuyến khích sự cân bằng. Một nhóm thảo luận trực tuyến về làm việc bền vững là nơi nhiều người chia sẻ các mẹo thực tế, như áp dụng “nguyên tắc 80/20” – tập trung vào 20% công việc mang lại 80% kết quả. Cách tiếp cận này giúp giảm bớt áp lực, tăng hiệu quả, và mang lại cảm giác nhẹ nhõm khi không phải chạy đua với danh sách công việc bất tận.
Tìm một người bạn hoặc nhóm để trò chuyện về cách làm việc thông minh hơn. Tôi và một đồng nghiệp bắt đầu chia sẻ “chiến thắng nhỏ” mỗi tuần, như hoàn thành một nhiệm vụ mà không cần làm thêm giờ. Những cuộc trò chuyện ấy như liều thuốc tiếp thêm động lực.
Một cuộc đời đáng sống
Từ bỏ năng suất độc hại không chỉ là thay đổi cách làm việc – nó là thay đổi cách chúng ta sống. Hãy tưởng tượng một ngày bạn rời văn phòng với tâm trạng nhẹ nhàng, biết rằng bạn đã làm tốt mà không cần hy sinh sức khỏe. Hay một buổi tối bạn ngồi trò chuyện với gia đình, không bị ám ảnh bởi công việc chưa hoàn thành. Đó không phải là mơ ước – nó là điều chúng ta có thể đạt được.
Hãy bắt đầu bằng từ những bước nhỏ: từ chối một cuộc họp không cần thiết, dành 15 phút mỗi ngày để đọc sách thay vì lướt mạng, và nhắc mình rằng nghỉ ngơi là một phần của thành công. Thế giới có thể ca ngợi sự bận rộn, nhưng bạn có quyền chọn con đường của riêng mình. Hãy làm việc với đam mê, nghỉ ngơi với niềm vui, và sống với sự tự do. Năng suất độc hại không phải là định mệnh – nó là một thói quen bạn có thể phá bỏ. Hôm nay, bạn sẽ bắt đầu từ đâu?
Xem thêm những bài viết khác dưới đây:
