Ngày 24/09, tại Trường Việt Nam Tinh Hoa, triển lãm “Phái Sinh – Tái Sinh” chính thức mở cửa, mang đến cho công chúng một hành trình trải nghiệm nghệ thuật nơi quá khứ và hiện tại giao thoa, nơi sáng tạo mới được hình thành từ những giá trị đã tồn tại. Sự kiện do Thanhtao kết hợp cùng họa sĩ Phan Tú Trân tổ chức, đánh dấu hành trình thứ tư trong dự án Nghệ thuật trong giáo dục, với sứ mệnh đưa nghệ thuật phái sinh đến gần hơn với cộng đồng và trường học.
Điểm nhấn của triển lãm là hai tác phẩm mới nhất của họa sĩ Phan Tú Trân, thể hiện cuộc đối thoại sâu sắc giữa văn hóa, giáo dục và nghệ thuật, cùng chuỗi hoạt động trao đổi chuyên sâu, nổi bật là buổi Art Talk diễn ra ngày 27/09/2025. Buổi đối thoại tập trung bàn về sự định vị của nghệ thuật phái sinh tại Việt Nam – một lĩnh vực vừa giàu tiềm năng, vừa còn nhiều tranh cãi và khoảng trống pháp lý.
Khái niệm và chất lượng thẩm mỹ của tác phẩm phái sinh
Trong buổi Art Talk, các chuyên gia và nghệ sĩ đã cùng giải thích khái niệm nghệ thuật phái sinh, tách biệt khỏi sự hiểu lầm phổ biến rằng đây chỉ là hình thức sao chép.
Theo triết gia Hans-Georg Gadamer, một tác phẩm nghệ thuật là một “cuộc chơi” – nơi trải nghiệm của người thưởng lãm được thay đổi và mở rộng. Từ đó, nghệ thuật phái sinh được xem như một hình thức cải biên và làm mới, tạo ra góc nhìn mới dựa trên nền tảng của tác phẩm gốc.
Các phương pháp sáng tác có thể đa dạng: tẩy, chèn, xóa, thêm hoặc biến đổi chi tiết, để tạo ra một phiên bản mang dấu ấn cá nhân. Lịch sử nghệ thuật từng chứng kiến nhiều ví dụ nổi bật, như Marcel Duchamp với bức “Mona Lisa” đầy tính khiêu khích, hay Nguyễn Du khi viết “Truyện Kiều” dựa trên một tiểu thuyết cổ của Trung Quốc nhưng nâng tầm thành kiệt tác văn học Việt Nam.
Chất lượng thẩm mỹ của một tác phẩm phái sinh không chỉ được đo bằng kỹ thuật, mà còn phụ thuộc vào bối cảnh xã hội và văn hóa. Triết gia Arthur Danto cho rằng giá trị nghệ thuật chịu ảnh hưởng từ công chúng, giám tuyển, nhà tài trợ, giới phê bình và bối cảnh văn hóa – những yếu tố quyết định cách tác phẩm được nhìn nhận và công nhận.
Khoảng trống pháp lý và những thách thức
Luật sư Nguyễn Phương Ngân đã chỉ ra rằng, nghệ thuật phái sinh tại Việt Nam hiện vẫn chưa có khung pháp lý rõ ràng. Luật hiện hành ưu tiên bảo vệ quyền tác phẩm, nhưng chưa đề cập sâu đến quyền tác giả, đặc biệt với những sáng tạo phái sinh.
Điều kiện quan trọng nhất để một tác phẩm phái sinh được công nhận hợp pháp là “yếu tố mới” – nghĩa là tác phẩm phải thể hiện sự độc lập và sáng tạo vượt ra khỏi tác phẩm gốc. Tuy nhiên, luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam chưa có một quy chuẩn cụ thể nào để xác định thế nào là mới, dẫn đến khó khăn trong việc đăng ký và bảo vệ quyền lợi của nghệ sĩ.
So với các tranh giả hay tranh đạo nhái, tác phẩm phái sinh nằm trong vùng xám pháp lý, đòi hỏi sự can thiệp của các gallery và tổ chức nghệ thuật trong việc bảo vệ quyền lợi và giá trị sáng tạo của nghệ sĩ.
Họa sĩ Phan Tú Trân: tiếng nói của thế hệ trẻ
Trong buổi đối thoại, Phan Tú Trân chia sẻ hành trình đến với nghệ thuật phái sinh từ niềm đam mê cá nhân. Cô bắt đầu từ những hình ảnh gần gũi, như Doraemon, để tham gia các cuộc thi và tìm kiếm sự công nhận.
Tác phẩm “Sóng Nhật Bản”, lấy cảm hứng từ kiệt tác “Sóng lừng ngoài khơi Kanagawa” của Hokusai, đánh dấu bước ngoặt khi cô thoát khỏi hình ảnh gắn liền với Doraemon, đồng thời kết nối văn hóa Việt Nam – Nhật Bản qua ngôn ngữ hội họa.
Phong cách tranh sơn mài của Phan Tú Trân mang sắc thái tươi sáng và vui nhộn, khác biệt với nét u tịch thường thấy trong sơn mài truyền thống. Trong đó, bức “Bàn tiệc của Chúa” thể hiện thông điệp về sự vui vẻ, hòa hợp và đa dạng văn hóa, khẳng định tiếng nói cá nhân mạnh mẽ của nghệ sĩ.
Vai trò của gallery và cộng đồng nghệ thuật
Đại diện Thanhtao chia sẻ rằng họ lựa chọn đồng hành cùng Phan Tú Trân bởi cô đại diện cho tinh thần nghệ sĩ trẻ Gen Z – những người khát khao tiếp cận thị trường nghệ thuật và công chúng theo cách mới mẻ.
Trong phần hỏi – đáp, một đại diện gallery đã đặt vấn đề về vai trò của các gallery trong việc bảo vệ và phát triển nghệ thuật phái sinh. Gallery không chỉ là nơi trưng bày, mà còn đóng vai trò:
- Giải quyết pháp lý: hỗ trợ đăng ký bản quyền, chứng minh giá trị và tính độc lập của tác phẩm.
- Phổ cập nghề nghiệp: thúc đẩy nhận thức về những vai trò quan trọng trong ngành thương mại nghệ thuật, như art dealer, gallery creator, và tư vấn nghệ thuật – những vị trí còn khá mới mẻ tại Việt Nam.
Triển lãm “Phái Sinh – Tái Sinh”: nơi nghệ thuật gặp gỡ giáo dục
Triển lãm “Phái Sinh – Tái Sinh” không chỉ mang đến trải nghiệm thưởng lãm mà còn mở ra một cuộc đối thoại về sự đổi mới nghệ thuật tại Việt Nam.
Thông qua các tác phẩm và buổi Art Talk, công chúng được mời gọi suy ngẫm về cách nghệ thuật có thể tái sinh, định hình giá trị và chuẩn mực mới trong xã hội đương đại.
Thông tin sự kiện
Triển lãm: 23/09 – 04/10/2025
Art Talk: 10:00, ngày 27/09/2025
Địa điểm: Trường Việt Nam Tinh Hoa, 214 Pasteur, Quận 3, TP. Hồ Chí Minh
Sự kiện này đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc đưa nghệ thuật phái sinh ra khỏi vùng tranh cãi, hướng tới một nền tảng minh bạch và chuyên nghiệp, nơi các nghệ sĩ được bảo vệ và tôn vinh, đồng thời khuyến khích cộng đồng cùng tham gia vào hành trình lan tỏa sáng tạo.
