Một tượng đài văn học thiếu nhi Việt Nam
Dế Mèn phiêu lưu ký là tác phẩm văn xuôi đặc sắc và nổi tiếng nhất của nhà văn Tô Hoài viết về loài vật, dành cho lứa tuổi thiếu nhi. Ban đầu truyện có tên là Con dế mèn (chính là ba chương đầu của truyện) do Nhà xuất bản Tân Dân, Hà Nội phát hành năm 1941. Sau đó, được sự ủng hộ nhiệt tình của nhân dân, Tô Hoài viết thêm truyện Dế Mèn phiêu lưu ký (là bảy chương cuối của truyện). Năm 1955, ông mới gộp hai truyện vào với nhau để thành truyện Dế Mèn phiêu lưu ký như ngày nay.

Ra đời năm 1941, Dế Mèn Phiêu Lưu Ký là tác phẩm đầu tay của nhà văn Tô Hoài – một trong những cây bút xuất sắc của văn học Việt Nam hiện đại. Truyện được sáng tác khi ông mới ngoài 20 tuổi, song lại mang tư tưởng sâu sắc về nhân cách, lòng dũng cảm, sự vị tha và khát vọng hòa bình.
Tác phẩm lấy bối cảnh thế giới côn trùng, nơi chú Dế Mèn – một sinh vật nhỏ bé nhưng giàu lòng hiếu thắng – đã trải qua hành trình phiêu lưu dài, gặp gỡ nhiều loài khác nhau, chứng kiến các xung đột, bất công, và từ đó thay đổi nhận thức để trưởng thành. Dưới hình thức một truyện phiêu lưu nhẹ nhàng và dí dỏm, Tô Hoài lồng ghép những bài học đạo đức giản dị nhưng thấm thía, phù hợp với thiếu nhi mà vẫn khiến người lớn suy ngẫm.
Dế Mèn Phiêu Lưu Ký đã được dịch ra hơn 40 ngôn ngữ, như tiếng Nga, Pháp, Anh, Nhật, Hàn, Tây Ban Nha, giúp đưa văn học thiếu nhi Việt Nam ra thế giới. Năm 2006, tác phẩm còn được UNESCO vinh danh nhân dịp kỷ niệm 95 năm ngày sinh Tô Hoài.
Từ trang sách đến màn ảnh: Quá trình chuyển thể
Một hành trình dài và nhiều thách thức
Chuyển thể một tác phẩm văn học thiếu nhi kinh điển như Dế Mèn Phiêu Lưu Ký sang các hình thức nghệ thuật khác là điều không dễ. Tác phẩm từng được dựng thành kịch rối, sân khấu thiếu nhi, sách tranh minh họa, truyện tranh, và đặc biệt là phim hoạt hình – hình thức được đánh giá có tiềm năng nhất để tiếp cận khán giả trẻ thời đại số.
Việc dựng lại thế giới côn trùng sống động, gần gũi nhưng cũng giàu tính biểu tượng bằng hình ảnh chuyển động đòi hỏi sự đầu tư về kỹ thuật, thiết kế tạo hình và cả sự nhạy cảm trong cách kể chuyện. Tinh thần của Tô Hoài không nằm ở những tình tiết hành động ly kỳ mà ở chiều sâu tâm lý và nhân sinh quan – điều khó thể hiện bằng các hình ảnh đơn giản hay lời thoại trực tiếp.
Những phiên bản hoạt hình tiêu biểu và sắp ra mắt
Phim hoạt hình 2D truyền thống (thập niên 80–90)
Hãng phim Hoạt hình Việt Nam từng sản xuất một số tập phim ngắn dựa trên Dế Mèn Phiêu Lưu Ký, với phong cách vẽ tay, âm nhạc dân gian và tinh thần giản dị. Dù hạn chế kỹ thuật, những phim này đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng khán giả và đặt nền móng cho các chuyển thể sau này.

“Dế Mèn Du Ký” (2022) – Hoạt hình 3D hiện đại
Là phiên bản 3D đầu tiên, phim được thực hiện với công nghệ hiện đại, tạo hình nhân vật trẻ trung, gần gũi, hướng đến thế hệ Gen Z. Tác phẩm giữ được tinh thần nguyên tác, đồng thời làm mới về hình thức để tiếp cận khán giả thời đại số.

Dế Mèn: Cuộc phiêu lưu tới Xóm Lầy Lội (2025)
Bộ phim kể về hành trình của hai anh em Dế Mèn và Dế Trũi, theo chân Chuồn Chuồn đến một thành phố kỳ lạ được xây dựng từ rác thải tái chế, do Ếch Cốm cầm đầu. Ban đầu, họ bị cuốn hút bởi sự sôi động và thân thiện của nơi này, nhưng dần phát hiện ra những âm mưu đen tối đằng sau. Dế Mèn phải tham gia đại hội võ thuật và đối đầu với Bọ Ngựa, từ đó cùng các loài côn trùng khác chiến đấu chống lại phe phản diện của Ếch Cốm.
Phim dự kiến khởi chiếu vào ngày 30 tháng 5 nhân dịp Quốc Tế Thiếu Nhi sắp tới.

Xem thêm những bài viết khác dưới đây:
- Anh Tú Wilson: Hành trình từ những cú nhào lộn đường phố đến thảm đỏ Busan
- Triển lãm “TUNG\” – Khi nghệ thuật cất tiếng từ tâm hồn
- “Người là một bóng chim khuê tú” – Nguyễn Thiên Ngân