Trong bài nói nổi tiếng tại TED Talks, Adam Grant – nhà tâm lý học tổ chức và tác giả sách bán chạy – đã mang đến một góc nhìn mới mẻ về những người tư duy nguyên bản (original thinkers).
Đây không phải là những thiên tài bẩm sinh hay kẻ tiên phong bất bại, mà là những cá nhân bình thường với những thói quen bất ngờ: trì hoãn, nghi ngờ, thất bại và kiên trì. Dưới đây, bài viết sẽ phân tích chi tiết từng ý tưởng mà Grant chia sẻ, đào sâu ý nghĩa của chúng và mở rộng với các ví dụ thực tế để làm rõ hơn cách những thói quen này định hình sự sáng tạo và thành công. Bài viết sẽ bám sát nội dung bài nói, đồng thời khai thác thêm những khía cạnh thú vị để mang đến một cái nhìn toàn diện hơn.
Tư duy nguyên bản
Adam Grant mở đầu bằng cách định nghĩa những người tư duy nguyên bản – những người sáng tạo ra ý tưởng mới và biến chúng thành hiện thực. Điều thú vị là ông nhấn mạnh rằng họ không khác biệt quá xa so với chúng ta. Grant nói: “Những người tư duy nguyên bản không quá khác biệt so với chúng ta. Họ cũng sợ hãi và nghi ngờ. Họ cũng trì hoãn. Nhưng điều làm họ khác biệt là cách họ quản lý những cảm xúc và suy nghĩ đó”.
Tư duy nguyên bản không phải là một đặc điểm bẩm sinh hay một tài năng hiếm có. Nó là một cách tiếp cận cuộc sống – một thái độ đối mặt với những cảm xúc tiêu cực như sợ hãi hay nghi ngờ. Thay vì để những cảm xúc này làm tê liệt, họ biến chúng thành động lực. Ví dụ, khi Steve Wozniak và Steve Jobs tạo ra chiếc máy tính cá nhân đầu tiên của Apple, họ không phải là những người duy nhất nghĩ đến ý tưởng này. Nhưng họ đã quản lý nỗi sợ thất bại và sự nghi ngờ bằng cách không ngừng thử nghiệm, từ đó tạo ra một sản phẩm mang tính cách mạng.
Hãy nghĩ về J.K. Rowling – tác giả của Harry Potter. Trước khi thành công, bà từng bị hàng chục nhà xuất bản từ chối. Bà cũng trì hoãn, nghi ngờ và sợ hãi, nhưng thay vì từ bỏ, bà đã dùng những cảm xúc đó để mài giũa câu chuyện của mình. Điều này cho thấy tư duy nguyên bản không phải là việc tránh né khó khăn, mà là học cách sống chung và tận dụng chúng. Nó giống như một nghệ nhân gốm: họ không vứt bỏ đất sét mềm yếu, mà nặn nó thành hình dạng đẹp hơn qua từng thử nghiệm.
Trì Hoãn: Khi chậm lại là cách để đi xa hơn
Một trong những ý tưởng gây tranh cãi nhất của Grant là sự biện minh cho trì hoãn. Ông khẳng định: “Trì hoãn giúp bạn có thời gian để xem xét nhiều ý tưởng khác nhau, suy nghĩ theo cách phi tuyến tính và đưa ra những bước nhảy vọt bất ngờ”. Grant kể rằng ông từng là một “precrastinator” – luôn hoàn thành mọi thứ sớm – nhưng ông nhận ra rằng trì hoãn vừa phải lại mang đến sự sáng tạo lớn hơn.
Trì hoãn không phải là lười biếng hay thiếu trách nhiệm. Nó là một chiến lược có ý thức, cho phép bộ não có thời gian “ngấm” và kết nối những ý tưởng tưởng chừng không liên quan. Grant đưa ra ví dụ về Leonardo da Vinci, người đã trì hoãn bức Mona Lisa trong nhiều năm. Chính khoảng thời gian này giúp ông phát triển kỹ thuật sfumato – một cách pha trộn màu sắc tạo nên nụ cười bí ẩn nổi tiếng. Nếu da Vinci vội vã hoàn thành, có lẽ chúng ta sẽ không bao giờ được chiêm ngưỡng kiệt tác ấy.
Hãy nghĩ đến Martin Luther King Jr. và bài diễn văn “I Have a Dream”. Ông đã trì hoãn việc viết bài phát biểu cho đến đêm trước ngày diễn ra sự kiện lịch sử tại Washington D.C. Trong lúc trì hoãn, ông đã suy ngẫm, chỉnh sửa và thêm vào những ý tưởng ngẫu hứng – như phần “I have a dream” nổi tiếng không có trong bản thảo ban đầu. Sự trì hoãn này không làm giảm chất lượng, mà ngược lại, giúp bài diễn văn trở thành một biểu tượng vượt thời gian. Điều này cho thấy khi bạn cho phép bản thân chậm lại, bạn mở ra cánh cửa cho những ý tưởng bất ngờ và sâu sắc hơn.
Thất Bại: Bước đệm không thể thiếu cho thành công
Ông lập luận rằng thất bại không phải là kẻ thù của thành công, mà là một phần không thể tách rời. Ông nói: “Những người tư duy nguyên bản vĩ đại nhất là những người thất bại nhiều nhất, vì họ cũng là những người thử nhiều nhất”. Ông kể về những lần ông từ chối đầu tư vào Warby Parker – công ty kính mắt trực tuyến giờ đây trị giá hàng tỷ đô la – như một minh chứng rằng thất bại là điều không thể tránh khỏi, ngay cả với những người thông minh nhất.
Thất bại không chỉ là một kết quả, mà là một quá trình học hỏi. Những người tư duy nguyên bản không coi thất bại là điểm dừng, mà là dữ liệu để điều chỉnh hướng đi. Thomas Edison là một ví dụ điển hình: ông đã thử nghiệm hơn 10.000 lần trước khi hoàn thiện bóng đèn. Mỗi lần thất bại không phải là lãng phí, mà là một bước tiến gần hơn đến giải pháp cuối cùng. Grant nhấn mạnh rằng điều đáng sợ không phải là thất bại, mà là không dám bắt đầu.
Hãy nhìn vào câu chuyện của Oprah Winfrey. Bà từng bị sa thải khỏi công việc dẫn chương trình tin tức vì “không phù hợp với truyền hình”. Nhưng thay vì từ bỏ, bà đã dùng thất bại đó để tìm hướng đi mới, cuối cùng trở thành một trong những người dẫn chương trình truyền hình nổi tiếng nhất thế giới. Thất bại, trong trường hợp này, không phải là dấu chấm hết, mà là cú hích để bà khám phá tiềm năng thực sự của mình. Điều này cho thấy rằng những người tư duy nguyên bản không sợ thất bại, họ sợ sự trì trệ.
Nghi Ngờ: Khi sự không chắc chắn trở thành sức mạnh
Grant phân biệt hai loại nghi ngờ: nghi ngờ bản thân (self-doubt) và nghi ngờ ý tưởng (idea-doubt). Ông giải thích: “Nghi ngờ không phải là điều xấu. Có hai loại nghi ngờ: nghi ngờ bản thân và nghi ngờ ý tưởng. Nghi ngờ bản thân làm bạn tê liệt; nhưng nghi ngờ ý tưởng thúc đẩy bạn kiểm tra, thử nghiệm và hoàn thiện nó”.
Nghi ngờ bản thân là kẻ thù của hành động – nó khiến bạn chùn bước và từ bỏ trước khi bắt đầu. Ngược lại, nghi ngờ ý tưởng là động lực của sự cải tiến. Những người tư duy nguyên bản không để cái tôi cá nhân cản trở; họ sẵn sàng đặt câu hỏi về ý tưởng của mình và tìm cách làm chúng tốt hơn. Ví dụ, khi Pixar bắt đầu làm Toy Story, họ nghi ngờ rằng câu chuyện ban đầu không đủ cuốn hút. Nhờ sự nghi ngờ này, họ đã viết lại kịch bản, biến bộ phim thành một tuyệt phẩm hoạt hình đầu tiên được dựng hoàn toàn bằng máy tính.
Câu chuyện của Jeff Bezos và Amazon cũng là minh chứng cụ thể. Khi ra mắt Kindle, ông không chắc liệu khách hàng có chấp nhận một thiết bị đọc sách điện tử hay không. Nhưng thay vì để nghi ngờ bản thân ngăn cản, ông nghi ngờ ý tưởng ban đầu và không ngừng cải tiến – từ màn hình e-ink đến tích hợp cửa hàng sách trực tuyến. Sự nghi ngờ ý tưởng đã biến Kindle thành một sản phẩm mang tính cách mạng. Điều này cho thấy nghi ngờ không phải là yếu đuối, mà là công cụ để mài sắc sự sáng tạo.
Không cần phải là người tiên phong
Adam Grant trích dẫn nghiên cứu rằng những người tiên phong (first movers) có tỷ lệ thất bại cao hơn 47% so với những người đến sau (improvers). Ông khẳng định: “Bạn không cần phải là người đầu tiên. Bạn chỉ cần khác biệt và tốt hơn”. Google là minh chứng rõ ràng: họ không phải công cụ tìm kiếm đầu tiên, nhưng đã vượt qua AltaVista và Yahoo bằng cách cải tiến thuật toán và trải nghiệm người dùng.
Ý tưởng này phá vỡ định kiến rằng chỉ có người đi đầu mới thành công. Thực tế, những người tiên phong thường đối mặt với rủi ro lớn hơn vì họ phải tự mò mẫm trong bóng tối. Ngược lại, những người đến sau có thể học từ sai lầm của kẻ đi trước, từ đó tạo ra thứ gì đó vượt trội. Facebook không phải mạng xã hội đầu tiên (MySpace đã có trước đó), nhưng họ đã khác biệt bằng cách tập trung vào kết nối cá nhân hóa và liên tục cải tiến.
Thành công không đến từ thiên bẩm
Grant kết luận rằng những người tư duy nguyên bản không dựa vào một ý tưởng duy nhất. Họ thử nghiệm hàng loạt ý tưởng, chấp nhận thất bại và không ngừng cải tiến. Ông nói: “Để trở nên nguyên bản, bạn không cần phải là thiên tài. Bạn chỉ cần sẵn sàng thử nhiều thứ”.
Sự kiên trì là chìa khóa. Mozart đã sáng tác hơn 600 tác phẩm, nhưng chỉ một phần nhỏ trong số đó được coi là kiệt tác. Beethoven đã viết 9 bản giao hưởng, nhưng ông đã sửa đi sửa lại chúng hàng trăm lần. Thành công của họ không đến từ một khoảnh khắc lóe sáng, mà từ việc không ngừng thử nghiệm và chấp nhận rằng không phải mọi nỗ lực đều hoàn hảo.
Trước khi tạo ra Mickey Mouse, Walt Disney từng phá sản với công ty hoạt hình đầu tiên và bị từ chối hàng trăm lần. Nhưng ông không ngừng thử nghiệm với các nhân vật và câu chuyện mới, cuối cùng xây dựng nên một đế chế giải trí. Điều này cho thấy tư duy nguyên bản không phải là tìm ra “viên đạn bạc” ngay từ đầu, mà là bắn nhiều viên đạn cho đến khi trúng đích.
Ai cũng có thể trở thành người có tư duy nguyên bản
Bài nói của Adam Grant là một lời nhắc nhở rằng sự sáng tạo và thành công không dành riêng cho những thiên tài hay kẻ tiên phong. Chúng đến từ những thói quen tưởng chừng tầm thường: trì hoãn để suy ngẫm, thất bại để học hỏi, nghi ngờ để cải tiến, và kiên trì để vượt qua. Những người tư duy nguyên bản không phải là những người không bao giờ sợ hãi hay nghi ngờ, mà là những người biết cách biến những cảm xúc đó thành sức mạnh.
Hãy bắt đầu bằng cách nhỏ: dành thời gian suy nghĩ thay vì vội vàng hành động, chấp nhận rằng thất bại là một phần của hành trình, và luôn tự hỏi “Làm thế nào để tốt hơn?”. Như Grant đã nói: “Dấu ấn của sự nguyên bản là từ chối điều hiển nhiên và tìm kiếm xem liệu có lựa chọn nào tốt hơn không”. Bạn không cần phải là thiên tài – bạn chỉ cần bắt đầu.
Xem thêm những bài viết khác dưới đây:
