Bộ não con người với khả năng tư duy sâu sắc, tìm kiếm ý nghĩa và vận dụng trí tuệ là “vũ khí” khiến chúng ta trở nên độc đáo và khác biệt. Nhưng cũng giống như cơ thể, nếu không được rèn luyện và “nuôi dưỡng” đúng cách, nó sẽ dễ dàng trở nên trì trệ.
Việc khó cưỡng lại sức hấp dẫn từ những câu trả lời nhanh gọn, dễ tiếp cận từ AI chẳng khác nào việc “vô tội vạ” nạp đồ ăn nhanh tiện lợi.
Nếu cứ mãi phụ thuộc vào “thức ăn nhanh tinh thần” và “ù lì” không chịu vận động tư duy, não bộ sẽ dần mất đi sự linh hoạt, sắc bén.
Giống như một cơ thể bỏ bê tập luyện và ăn uống thiếu khoa học, không còn giữ được sự năng động và tràn đầy sức sống vốn có.
Theo nghiên cứu gần đây của McKinsey về các tổ chức đang “chạy đua” với Gen AI. Chỉ 27% trong số họ cho biết nhân viên thực sự xem xét kỹ lưỡng tất cả nội dung do Gen AI tạo ra trước khi sử dụng. Ngạc nhiên hơn, một phần ba số người được hỏi còn thừa nhận rằng chỉ có 20% hoặc ít hơn nội dung từ AI đã được kiểm tra trước khi đưa vào dùng.
Con số này đã phải đánh lên hồi chuông cảnh báo về mức độ “tin tưởng vô tội vạ” của chúng ta vào AI.
Vậy bây giờ, phải làm gì đây?
Tin mừng rằng chúng ta vẫn có thể thay được bằng phương pháp tư duy phản biện.
Phương pháp này đòi hỏi chúng ta phải biết đặt câu hỏi, diễn giải, và phân định đâu là đúng, đâu là sai. Nghe thì dễ, nhưng não bộ chúng ta không phải lúc nào cũng là “chế độ mặc định”.
Thậm chí, nó còn đang bị tấn công không thương tiếc bởi thói quen sử dụng AI thường xuyên của chúng ta.
Theo nghiên cứu mới nhất của McKinsey, những nhà lãnh đạo sở hữu kỹ năng tư duy phản biện mạnh mẽ lại đạt được kết quả tốt hơn hẳn. Họ tự tin hơn vào khả năng lãnh đạo của mình và đặc biệt là ít bị kiệt sức hơn trong công việc.
AI là “bạn” hay là “thù”?
Dù là vì bản tính “tiết kiệm năng lượng” hay đơn giản là lười biếng, con người có xu hướng không suy nghĩ nhiều nếu chúng không cần thiết
Điều này đôi khi chẳng phải chuyện xấu. Các nhà nghiên cứu ước tính rằng não bộ có ý thức của chúng ta chỉ xử lý thông tin với tốc độ 10 bit mỗi giây. (Trong khi đó, các mô hình AI xử lý dữ liệu với tốc độ hàng nghìn tỷ bit mỗi giây.
Do đó, trong thời đại này chúng ta có xu hướng bảo toàn “sức mạnh tinh thần” của mình dành cho các nhiệm vụ phức tạp, thay vì “lãng phí” nó vào những việc đơn giản hay lặp đi lặp lại.
Bộ não của con người giờ đây có một người bạn mới cực kỳ nhanh nhẹn mang tên AI, có khả năng xử lý nhanh chóng lượng thông tin khổng lồ, nhận diện những mô hình mà con người khó nhận ra.
Thậm chí thúc đẩy chúng ta xem xét vấn đề từ những góc độ hoàn toàn mới trong nhiều hoạt động.
Tuy nhiên, người bạn mới này cũng tiềm ẩn nguy cơ làm trầm trọng thêm xu hướng “lười biếng về nhận thức” của chúng ta.
Khi AI ngày càng thông minh, tinh vi và các câu trả lời được đưa ra với giọng điệu cực kỳ tự tin hơn là nguy cơ mất đi khả năng suy nghĩ, học hỏi và lý luận của chính chúng ta.
Ông Guillaume Delacour – Giám đốc Phát triển Con người Toàn cầu tại ABB (một công ty công nghệ hàng đầu về điện khí hóa và tự động hóa) chia sẻ tầm quan trọng của tư duy phản biện đối với các nhà lãnh đạo trong thời đại AI: “Một trong những lợi ích lớn của AI là nó luôn có câu trả lời nhưng đây cũng chính là một thách thức lớn.”
Ông lưu ý: “Thật quá dễ dàng để chấp nhận kết quả mà nó tạo ra. Các nhà lãnh đạo giỏi luôn cần có tư duy phản biện, nhưng tại nơi làm việc được hỗ trợ bởi AI nơi mọi câu hỏi đều có câu trả lời ngay lập tức, kỹ năng này thậm chí còn quan trọng hơn gấp bội.”
Liệu chúng ta đang ngày càng “mất não”?
Tư duy phản biện là khả năng đánh giá tình huống một cách khách quan và đưa ra những quyết định sáng suốt, hợp lý.
Nó đòi hỏi chúng ta phải biết tự vấn về những thành kiến của bản thân, đặt câu hỏi về các giả định và kết hợp nhiều quan điểm khác nhau.
Với tư duy phản biện, não bạn sẽ giống như đang hăng say tập luyện chứ không chỉ nằm dài trên ghế. Giống như một bài tập thể chất, rèn luyện tư duy phản biện đòi hỏi sự kỷ luật, nhận thức về bản thân và nỗ lực bền bỉ. Nhưng đổi lại, phần thưởng mà nó mang lại thì cực kỳ đáng giá.
Cách để tăng cường “cơ bắp” cho não
Để hình thành tư duy phản biện không khó chỉ cần bạn có sự quyết tâm tính nhất quán để có thể nuôi dưỡng kỹ năng lãnh trọng này. Sau đây là một vài bài tập bạn có thể thử:
- Nghĩ về cách mà bạn suy nghĩ. Trong một ngày hoặc một tuần, hãy thử lùi lại một bước để quan sát cách bộ não mình vận hành. Bạn có thể tự hỏi bản thân những câu như:
- Niềm tin hay giả định nào đang khiến mình nghi ngờ?
- Mình có từng thay đổi quyết định về điều gì quan trọng không?
- Mình có đang cố tránh né thông tin nào đó vì nó “thách thức” mình không?
- Mình có cảm thấy không thoải mái trong bất kỳ tình huống mơ hồ nào không?
- Thực hành các câu hỏi “Tại sao?”.
Khi xem xét một tình huống, hãy tự hỏi tại sao nó xảy ra, tại sao nó quan trọng và hãy cố gắng đưa ra một kết luận cụ thể nào đó.
Thói quen này khuyến khích chúng ta nhìn nhận lại và làm chậm quá trình tư duy lại để khám phá ra những giả định cơ bản, thành kiến tiềm ẩn và logic ẩn giấu. Cách tiếp cận này không chỉ làm sâu sắc thêm sự hiểu biết của chúng ta mà còn mở rộng khả năng đánh giá thông tin từ nhiều góc độ.
- Hãy biến AI thành “người bạn đồng hành” trong công việc của mình
Khi được sử dụng đúng cách, các công cụ AI có thể là những “người hướng dẫn tư duy phản biện” cực kỳ hiệu quả, thúc đẩy chúng ta xem xét các góc độ mới hoặc tinh chỉnh các lập luận của mình.
Luôn đảm bảo rằng bạn thách thức AI bằng cách đặt những câu hỏi như: Bạn đã đưa ra kết quả đó như thế nào? Tại sao tôi nên tin rằng những gì bạn đang đề xuất là đúng? Tôi nên đặt những câu hỏi nào để cải thiện tư duy phản biện của mình?
Kết luận
Chúng ta đã đạt đến một điểm đáng kinh ngạc khi máy móc có thể suy nghĩ và học hỏi theo những cách vượt xa khả năng của con người. Dẫn đến vô vàn lợi ích trong công việc.
Chìa khóa là phải luôn cảnh giác và tập trung vào những gì chỉ có ở con người: khả năng xem xét câu trả lời một cách rõ ràng, nắm bắt tất cả mọi vấn đề cần được giải quyết và hơn hết đó là sự hiểu biết lớn hơn về thế giới xung quanh chúng ta.
