Bạn có bao giờ cảm thấy mình đang đứng giữa ngã ba đường – lạc lối giữa những lựa chọn, cảm xúc và áp lực từ chính bản thân? Hành trình làm chủ bản thân không đơn giản. Nhưng nếu bạn từng hoang mang như vậy, bạn không đơn độc.
Hành trình làm chủ bản thân là một cuộc chiến thầm lặng với những rào cản trong tâm trí. Từ cám dỗ giác quan, cơn giận âm ỉ, đến sự trì trệ, lo âu hay hoài nghi, mỗi chướng ngại đều thử thách khả năng tự chủ của chúng ta.
Bài viết này khám phá năm trở ngại lớn nhất ngăn bạn chạm đến phiên bản tốt nhất của mình, cùng cách vượt qua để tìm thấy sự tự do và bình an nội tâm, lấy cảm hứng từ bài nói sâu sắc của Thiền sư Shi Heng Yi.
1. Dục vọng cảm quan – Cạm bẫy của sự phân tâm
Dục vọng cảm quan là chướng ngại đầu tiên, lôi kéo chúng ta bởi khoái lạc từ năm giác quan – hình ảnh, âm thanh, mùi hương, vị giác, hay xúc giác. Thiền sư Shi Heng Yi ví nó như “một nhà hàng lộng lẫy trên đường leo núi, khiến bạn dừng lại và quên mục tiêu ban đầu.”
Dục vọng cảm quan không chỉ là việc chạy theo những cực khoái, mà là những khoảnh khắc nhỏ khiến tâm trí ta lạc lối. Một thông báo điện thoại, mùi bánh thơm, hay giai điệu cuốn hút có thể khiến bạn bỏ dở việc quan trọng. Thiền sư nhấn mạnh: “Chỉ khi tỉnh thức, bạn mới chọn được cách phản ứng thay vì bị giác quan dẫn dắt.”
Hãy nghĩ về lúc bạn đang làm việc nhưng bị cuốn vào một video TikTok. Chỉ định xem “5 phút”, nhưng một giờ sau, bạn vẫn lướt điện thoại, công việc thì dang dở. Đây là cách dục vọng cảm quan đánh cắp thời gian.
Nhận diện cám dỗ và chọn không chạy theo. Dành vài phút mỗi ngày quan sát hơi thở, nhận diện cám dỗ mà không chạy theo. Ông nói: “Nhìn chúng như mây trôi – đến rồi đi, không cần bám víu.” Bạn không cần chống lại nó – chỉ cần để nó đi qua như một đám mây.
2. Ác ý – Ngọn lửa thiêu đốt tâm hồn
Ác ý là chướng ngại thứ hai, bao gồm giận dữ, oán hận, hay bất mãn với người khác hoặc chính mình. Thiền sư mô tả: “Ác ý giống cơn mưa trên đường leo núi, khiến bạn muốn quay đầu thay vì tiến lên.”
Ác ý như ngọn lửa âm ỉ, làm tổn thương chính bạn trước khi ảnh hưởng người khác. Một lời nói cay nghiệt khi nóng giận có thể phá hủy mối quan hệ, nhưng sự bực bội kéo dài sau đó mới thực sự giam cầm bạn trong khổ đau. Thiền sư chia sẻ: “Ác ý là chiếc ba lô đầy đá – bạn tự làm mình nặng nề.”
Hãy tưởng tượng bạn cãi nhau với đồng nghiệp vì một hiểu lầm nhỏ. Dù họ đã xin lỗi, bạn vẫn ôm tức giận, nghĩ về chuyện đó cả ngày, khiến tâm trí mệt mỏi. Trong khi đó, họ đã tiếp tục công việc vui vẻ.
Thiền sư khuyên thực hành lòng từ bi: “Hãy xem người khác cũng đang đấu tranh như bạn. Hiểu điều này, ác ý sẽ tan biến.” Một cách đơn giản là viết ra ba điều tích cực về người bạn giận, giúp chuyển hóa cảm xúc tiêu cực thành tích cực.
3. Lười biếng và trì trệ – Cái lồng giam hãm ý chí
Lười biếng và trì trệ là trạng thái mệt mỏi, thiếu động lực, khiến bạn không thể tiến bước. Thiền sư ví: “Nó như cái lồng nhốt bạn, dù bạn muốn thoát ra, cơ thể và tâm trí cứ giữ bạn lại.”
Nhưng không hẳn lúc nào cũng vì mệt, đôi khi là vì ta sợ sự thất bại, vì mất định hướng, hoặc chỉ vì “chưa thấy cần thiết lắm.” Bạn biết mình cần hoàn thành báo cáo, nhưng cứ tự nhủ: “Mai làm cũng được.” Thiền sư giải thích: “Đây không phải nghỉ ngơi, mà là trì trệ ngăn bạn phát triển.”
Hãy nghĩ về lần bạn định tập gym, nhưng mỗi ngày lại viện cớ “mệt quá” và bỏ qua. Một tháng sau, bạn vẫn ở điểm xuất phát, cảm thấy tiếc nuối và mất tự tin. Đây là cái lồng mà lười biếng tạo ra.
Bắt đầu từ những việc nhỏ nhặt như viết một câu hay đi bộ 5 phút. Hành động nhỏ sẽ kéo bạn ra khỏi lồng. Thiền định ngắn mỗi sáng cũng là cách giúp làm mới năng lượng, phá vỡ sự trì trệ bên trong bạn.
4. Bồn chồn và lo lắng – Con khỉ trong tâm trí
Bạn đang ở hiện tại nhưng đầu óc lại sống trong tương lai hoặc quá khứ? Bồn chồn và lo lắng khiến tâm trí không yên, nhảy từ suy nghĩ này sang suy nghĩ khác, kéo bạn khỏi hiện tại. Thiền sư mô tả: “Nó như con khỉ nhảy từ cành này sang cành khác, không bao giờ dừng lại.”
Bạn lo về một buổi họp sắp tới, hay day dứt vì lời nói sai lầm, khiến hiện tại – nơi duy nhất bạn có thể hành động – trở nên vô nghĩa. Thiền sư nói: “Tâm trí không được huấn luyện sẽ dẫn bạn đi lạc.”
Hãy tưởng tượng bạn đang ăn tối với gia đình, nhưng tâm trí nghĩ về email chưa gửi hay kế hoạch ngày mai. Bạn không thực sự “có mặt”, và khoảnh khắc quý giá trôi qua trong vô thức. Đây là tác hại của bồn chồn và lo lắng.
Hơi thở sẽ là thứ neo giữ bạn lại trong chính hiện tại. Đây là nơi duy nhất bạn có thể thật sự sống và làm chủ bản thân mình. Thiền hành – đi bộ chậm, chú ý từng bước chân và nhịp thở – cũng giúp làm dịu tâm trí, đưa bạn trở lại thực tại.
5. Hoài nghi – Ngã ba đường của sự do dự
Bạn muốn bắt đầu một điều gì đó, nhưng câu hỏi “Liệu mình có đủ giỏi không?” cứ hoài lởn vởn? Hoài nghi là chướng ngại cuối, xuất hiện khi bạn nghi ngờ bản thân hoặc con đường mình chọn. Thiền sư ví: “Nó như đứng giữa ngã ba đường, không biết đi hướng nào.”
Hoài nghi thường đến từ sợ thất bại hoặc thiếu niềm tin. Bạn muốn thử công việc mới hay học kỹ năng mới, nhưng nghi ngờ liệu nó có giúp ích gì không? Thiền sư nhấn mạnh: “Hoài nghi không xấu, nhưng nếu để nó kiểm soát, bạn sẽ không bao giờ bắt đầu.”
Hãy nghĩ về lần bạn muốn học vẽ, nhưng tự nhủ: “Mình không có khiếu, học để làm gì?” Kết quả là bạn chẳng thử, và ước mơ mãi dang dở. Hoài nghi chính là rào cản ngăn bạn khám phá tiềm năng.
Hãy hành động, dù không chắc chắn. Hành động sẽ làm rõ con đường. Ghi lại những thành công nhỏ mỗi ngày, như học một từ mới hay hoàn thành một nhiệm vụ, sẽ giúp bạn xây dựng niềm tin và vượt qua hoài nghi. Niềm tin không đến từ lời người khác, mà từ những lần bạn tự chứng minh được với chính mình.
Tự do thực sự bắt đầu từ bên trong
Tự do không phải là làm mọi điều mình thích, mà là làm chủ chính mình giữa muôn vàn cám dỗ, cảm xúc, và nghi ngờ. Thiền sư Shi Heng Yi nhấn mạnh: “Khi vượt qua được 5 chướng ngại này, bạn sẽ tìm thấy tự do thật sự – và bình yên nội tâm.” Đó là tự do sống trọn vẹn, hành động với ý thức, và trở thành phiên bản tốt nhất của mình.
Hành trình làm chủ bản thân không đòi hỏi bạn phải hoàn hảo ngay lập tức. Nó bắt đầu từ việc nhận diện chướng ngại đang giữ bạn lại. Bạn có đang bị cuốn vào mạng xã hội, ôm giận dữ, trì hoãn ước mơ, lo âu về ngày mai, hay nghi ngờ khả năng của mình? Hãy chọn một bước nhỏ hôm nay – một phút chánh niệm, một lời tử tế, hay một hành động dũng cảm. Mỗi bước là một viên gạch xây nên con đường dẫn đến bình an.
Xem thêm những bài viết khác dưới đây:
