Ngày nay, khái niệm cân bằng giữa công việc và cuộc sống (work-life balance) dường như trở nên xa vời đến mức có người bắt đầu khuyên rằng hãy gạt phăng và đừng nghĩ về việc đó nữa. Họ viện dẫn những nghiên cứu cho rằng sự cân bằng chỉ thực sự thay đổi khi được người quản lý chủ động tạo điều kiện. Họ cho rằng một cá nhân đơn lẻ thì khó lòng xoay chuyển được văn hóa cả một tập thể — vậy thì nỗ lực làm gì?
Nhưng bạn thân mến, nếu bạn tin rằng ta vẫn có thể sống tốt hơn như thế, thì bài viết này là dành cho bạn.
Cân bằng giữa công việc và cuộc sống không chỉ là một khái niệm lý tưởng. Đó là khả năng duy trì được động lực, thời gian và nguồn lực để bạn có thể làm tốt cả trong công việc lẫn đời sống cá nhân. Với một số người, sự cân bằng đến từ việc dành sự tập trung ngang bằng cho cả hai phía. Trong khi một số người khác lại tìm thấy thấy sự ổn định nội tại khi ưu tiên một trong hai phía nhiều hơn. Dường như điều đó cũng hoàn toàn hợp lý để giữ được trạng thái ổn định
Dù không thể phủ nhận văn hóa tổ chức thường bắt nguồn từ lãnh đạo, nhưng việc nghĩ rằng ta cần sự “cho phép” từ cấp trên để cải thiện cuộc sống của chính mình. Thì thật sự là một ý niệm khiến ta cảm thấy bất lực — thậm chí có phần xúc phạm bản thân.
Hãy thẳng thắn rằng: chúng ta không phải nạn nhân của công việc. Nếu cuộc sống ta đang mất cân bằng, thì phần lớn (dù không phải tất cả) thường bắt nguồn do chính những lựa chọn và thói quen mà ta duy trì. Nhưng điều tích cực ở đây là việc mà ta có thể thay đổi hành vi của bản thân. Và có lẽ, đã đến lúc ta cần những lựa chọn mới, những thói quen tốt hơn để phù hợp với cuộc sống của mình mong muốn.
Vì sao sự cân bằng lại là điều quan trọng?
Tình trạng kiệt sức (burn out) không còn là chuyện hiếm, và nó để lại những hệ lụy rất nghiêm trọng, không chỉ cho bản thân mà cả những người thân cận. Sự kiệt sức có thể đến từ quá tải công việc, từ trách nhiệm gia đình, nhưng thường là do công việc gây ra. Những người làm việc quá 48 giờ mỗi tuần thường xuyên trải qua các biểu hiện lo âu, trầm cảm nhiều hơn hẳn những người làm dưới 47 giờ.
Hãy nghĩ đến những hệ lụy dây chuyền của điều đó: bầu không khí căng thẳng trong gia đình, tinh thần làm việc sa sút. Những khoảnh khắc đáng nhớ bị bỏ lỡ cùng người thân, và cả sức khỏe tinh thần lẫn thể chất bị bào mòn từng ngày.
May mắn thay, các nhà tuyển dụng ngày càng hiểu rằng một môi trường làm việc bền vững không chỉ tốt cho nhân viên, mà còn mang lại lợi ích rõ ràng cho tổ chức. Khi bạn bị quá tải, hiệu suất công việc chắc chắn sẽ giảm. Trong khi đó, một đời sống cân bằng sẽ giúp giảm tình trạng vắng mặt, tăng sự gắn bó với công việc.
Điều này cũng có nghĩa là, nếu bạn chủ động đề nghị với sếp một lịch làm việc linh hoạt hơn, hoặc xin gia hạn thời hạn hoàn thành công việc để tránh kiệt sức, rất có thể cấp trên sẽ sẵn sàng ngồi lại để lắng nghe bạn. Nhất là trong thời điểm mà thị trường lao động đang cạnh tranh khốc liệt, việc xây dựng môi trường làm việc cân bằng còn trở thành một điểm cộng trong chiến lược tuyển dụng.
Ba nguyên nhân khiến sự mất cân bằng ngày càng phổ biến
1. Khi bạn đồng nhất bản thân với công việc
Nghe có vẻ lạ lùng, nhưng bạn hoàn toàn có thể… yêu công việc của mình quá mức. Việc cống hiến hết mình, làm thêm giờ, thậm chí hy sinh thời gian cá nhân có thể bắt nguồn từ sự đam mê và cam kết với nghề nghiệp. Cũng chính điều này đôi khi khiến chúng ta khó thoát khỏi vòng xoáy mất cân bằng giữa công việc và cuộc sống.
Nhiều người làm việc tại các tổ chức phi lợi nhuận hoặc công ty theo đuổi sứ mệnh xã hội thường đặt lợi ích cộng đồng lên hàng đầu đến mức quên mất cả chính mình.
Khi sứ mệnh công việc dần trở thành một phần cốt lõi trong bản sắc cá nhân, chúng ta rất dễ bỏ quên hoặc cố tình gạt sang một bên những vai trò khác cũng quan trọng không kém, như là người bạn đời, bậc cha mẹ, người bạn thân, hay chỉ đơn giản là người yêu mèo, đam mê điện ảnh…
Thực tế, khó ai tránh khỏi việc định danh bản thân qua nghề nghiệp. Bạn hãy để ý: khi gặp một người mới, câu hỏi đầu tiên thường là: “Bạn làm nghề gì?” – chứ không phải “Cuối tuần bạn thích làm gì?” Chính điều đó khiến chúng ta vô thức gán chặt giá trị bản thân với công việc. Và cũng rất khó để thực sự tách mình khỏi công việc ngay cả khi đã rời văn phòng.
2. Công nghệ
Công nghệ từng được kỳ vọng sẽ là bệ đỡ giúp cuộc sống dễ thở hơn – và quả thật, nó đã mang lại sự linh hoạt nhất định: bạn có thể làm việc tại nhà, trả lời email khi đang chờ con khám răng, cập nhật tin tức bất kỳ lúc nào. Nhưng mọi thứ chỉ hữu ích đến một mức độ nào đó.
Vấn đề là, chúng ta ngày càng bị cuốn vào một văn hóa làm việc “luôn sẵn sàng”, nơi ranh giới giữa công việc và cuộc sống dần bị xóa nhòa. Trả lời email ngoài giờ làm là chuyện thường, nhưng khi việc này trở thành “chuẩn mực”, nó tạo ra áp lực vô hình về thời gian phản hồi. Đây không chỉ với bạn mà còn với cả đồng nghiệp. Về lâu dài, điều đó dẫn đến căng thẳng mãn tính và kiệt quệ cảm xúc.
Tồi tệ hơn, cảm giác “chưa bao giờ rời khỏi công việc” dần trở thành thói quen. Công việc theo bạn về nhà, len lỏi vào cả buổi hẹn hò hay kỳ nghỉ ngắn cuối tuần. Bạn có thể ở xa văn phòng, nhưng tâm trí thì chưa bao giờ thật sự thoát khỏi công việc.
3. Khi trách nhiệm làm cha mẹ khiến thời gian bị chia nhỏ
Việc làm cha mẹ là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây mất cân bằng giữa công việc và cuộc sống. Điều này chẳng có gì bất ngờ, bởi thật khó để dốc toàn lực cho một dự án quan trọng khi bạn phải đón con từ nhà trẻ lúc 5 giờ rưỡi chiều.
Ngày nay, nhiều ông bố hiện đại đã tham gia nhiều hơn vào việc chăm sóc con cái và việc nhà. Tuy nhiên, không phải doanh nghiệp nào cũng bắt kịp sự thay đổi này. Trong mắt một số công ty, hình mẫu lý tưởng vẫn là người lao động không bị “vướng bận”. Bởi trách nhiệm gia đình, điều này vô tình tạo ra áp lực lớn, đặc biệt với các ông bố đang cố gắng cân bằng hai vai trò cùng lúc.
Về phía phụ nữ, theo số liệu từ năm 2010, có đến 64% phụ nữ có con dưới 6 tuổi và 77% phụ nữ có con đang ở độ tuổi đi học vẫn đi làm toàn thời gian. Không chỉ đối mặt với định kiến cũ tại nơi làm việc, họ còn là người đảm nhiệm phần lớn công việc trong gia đình: từ nấu ăn, dọn dẹp cho đến hỗ trợ con học bài. Những việc này không thể “để dành đến cuối tuần” – nên đa phần các bà mẹ phải cố gắng xoay xở, sắp xếp chúng chen giữa giờ làm việc.
Những xu hướng mới giúp bạn tìm lại sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống
Điều cốt lõi của việc tìm kiếm sự cân bằng không nằm ở việc cố làm được nhiều hơn, mà là để sống nhẹ nhàng hơn, bớt áp lực hơn. Vì thế, bạn hãy tạm quên đi lối suy nghĩ cũ rằng: Đừng cố gắng nhồi nhét thêm thật nhiều đầu việc vào cuộc sống của mình và nghĩ rằng đó là hiệu quả.
Mọi thứ có thể được xếp ngay ngắn, nhưng đến lúc nào đó, bạn sẽ bắt đầu tự hỏi: liệu chiếc túi đời mình còn gánh nổi bao nhiêu nữa? Cảm giác mong manh ấy không hề là nền tảng cho một cuộc sống ít căng thẳng.
Cách tiếp cận mới và bền vững hơn, là bắt đầu từ bên trong chính bạn. Hãy lắng nghe những gì bản thân thực sự muốn, rồi mới tiếp nhận và sắp xếp thế giới bên ngoài. Mục tiêu, giá trị, và ưu tiên của bạn là gì? Bạn sẵn sàng đánh đổi điều gì? Nếu cuộc sống là một tờ giấy trắng, bạn sẽ vạch đường ranh giữa công việc và phần còn lại ở đâu?
Hãy dành một chút thời gian để suy ngẫm. (Thật đấy, bạn cứ nghĩ thử đi.) Sau đó, hãy nhìn vào 5 gợi ý dưới đây qua lăng kính cá nhân của bạn.
1. Xác định lại khái niệm “thành công” của riêng bạn
Việc này không đồng nghĩa với chuyện “tự bằng lòng” hay chấp nhận ít hơn những gì bạn xứng đáng. Ngược lại, nó mời gọi bạn nhìn toàn cảnh về một cuộc sống thành công và sự trọn vẹn — theo đúng nghĩa bạn mong muốn.
Với một số người, thành công là giữ gìn mối quan hệ gần gũi với gia đình, tham gia tích cực vào các hoạt động cộng đồng. Với người khác, đó là tự do đi đây đi đó như một công dân toàn cầu. Và cũng có người, ước mơ vẫn là chiếc xe thứ ba trong gara và căn phòng góc tầng cao nhất văn phòng. Tất cả đều đáng trân trọng.
Đặc biệt với những ai làm việc trong lĩnh vực tri thức, cảm giác “cạnh tranh ngầm” thường rất rõ ràng. Người ta tin rằng muốn “thắng” thì phải làm nhiều hơn, làm mãi không ngừng nghỉ. Nhưng nếu định nghĩa thành công của bạn không nằm ở chỗ danh mục đầu tư hay vị trí trong ban giám đốc, thì bạn hoàn toàn có quyền lựa chọn không tham gia vào cuộc đua đó – hoặc ít nhất là chọn cách tham gia nhẹ nhàng hơn.
Hãy tạo một bảng tầm nhìn (vision board) bằng hình ảnh và từ khóa mô tả cuộc sống bạn mơ ước — và treo nó ở nơi bạn có thể nhìn thấy hằng ngày. Đôi khi, một lời nhắc trực quan là tất cả những gì ta cần để giữ mình đi đúng hướng.
2. Tập thói quen “giải độc kỹ thuật số”
Những tác động tiêu cực của văn hóa “luôn luôn trực tuyến” tại nơi làm việc và việc tiếp xúc quá mức với mạng xã hội đã không còn là điều xa lạ. Điều đáng mừng là càng ngày càng có nhiều người nhận ra điều này và bắt đầu điều chỉnh các tác hại này. Điều đó cũng đồng nghĩa bạn có thể thoải mái lờ đi những tin nhắn công việc đến lúc 9 giờ 30 tối — và thở phào vì xu hướng “luôn sẵn sàng” đang dần thoái trào.
Dù bạn chưa thể hoàn toàn từ chối phản hồi ngoài giờ, thì ít nhất cũng có thể giảm thời gian lướt mạng xã hội và các trang tin khác. Điều này sẽ cải thiện đáng kể cảm giác bình an bên trong bạn. Quan trọng hơn, nó giúp bạn dành thời gian cho những điều thực sự quý giá: những người thân yêu, những cuộc trò chuyện ngoài đời, và những hoạt động đầy cảm hứng mà đứng ngoài các thiết bị kỹ thuật số.
Hãy bỏ qua các ứng dụng với lời hứa hẹn sẽ “giúp bạn cai nghiện điện thoại”. Nghe có vẻ mỉa mai, phải không? Thay vào đó, nhiều người đã chọn cách đơn giản hơn: tắt máy hoàn toàn trong một khung giờ cố định, hoặc thiết lập những khu vực “cấm điện thoại” trong nhà để lấy lại không gian riêng tư cho tâm trí.
3. Đặt sự tiến bộ quá trình lên trên sự hoàn hảo
Chủ nghĩa hoàn hảo bùng nổ trong những năm gần đây, phần lớn là do những hình ảnh bóng bẩy, chỉnh sửa kỹ lưỡng xuất hiện đầy rẫy trên các nền tảng xã hội. Khi ta so sánh cuộc sống thực giữa vốn luôn bề bộn, ngổn ngang, với những khung hình hoàn hảo được lọc qua hàng loạt lớp màu. Ở đó, cảm giác thua kém là điều khó tránh khỏi. Các nhà tâm lý gọi đây là “chủ nghĩa hoàn hảo được xã hội áp đặt.”
Ngay cả khi mọi thứ chưa hoàn hảo, bạn vẫn có quyền tận hưởng những điều tốt đẹp trong cuộc sống và công việc. Và bạn cũng không cần “cân bằng” hoàn hảo mọi thứ trong ngày hôm nay. Nếu (hoặc đúng hơn là khi) mọi chuyện rối tung lên, bạn hoàn toàn có thể tạm dừng, điều chỉnh lại nhịp độ — rồi tiếp tục bước tiếp khi đã thấy vững vàng hơn.
Hãy can đảm là chính mình. Đừng để ánh nhìn hay phán xét từ người khác định nghĩa giá trị bản thân bạn. Sự cân bằng không nằm ở việc mọi thứ phải hoàn mỹ, mà ở việc bạn thấy đủ, thấy ổn, thấy đáng sống. Ngay cả trong những ngày không suôn sẻ nhất.
4. Kết nối với gia đình, bạn bè và hàng xóm
Đây có lẽ là bí quyết lâu đời nhất trong hành trình tìm kiếm sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống! Khi cấu trúc gia đình chuyển dần từ đại gia đình sang gia đình hạt nhân trong thế kỷ 20, nhiều người bắt đầu cảm thấy ngại ngùng khi phải dựa vào người khác. Chúng ta dần quên mất rằng sống trong một cộng đồng hỗ trợ lẫn nhau vốn là điều tự nhiên và tốt lành.
Ngày nay, cha mẹ, anh chị em hay bà con thân thuộc có thể sống cách ta cả ngàn cây số. Nhưng điều đó không có nghĩa là ta không thể xây dựng một “gia đình chọn lọc” từ bạn bè, hàng xóm hay những người xung quanh.
Việc cùng nhau chuẩn bị bữa ăn, chia sẻ việc đưa đón con cái, hay đơn giản chỉ là chuyện trò vào cuối ngày. Không chỉ giúp giải tỏa những áp lực thường nhật mà còn nuôi dưỡng sự đồng cảm, chia sẻ. Đó chính là liều thuốc tinh thần vô giá trong những giai đoạn căng thẳng.
5. Dành thời gian chăm sóc bản thân
Bạn còn nhớ hướng dẫn an toàn trên máy bay chứ? “Hãy đeo mặt nạ dưỡng khí cho mình trước, rồi mới giúp người khác.” Câu nói ấy áp dụng hoàn hảo cho việc giữ gìn cân bằng cuộc sống.
Khi bản thân bạn được chăm sóc đầy đủ, bạn sẽ là một đồng nghiệp hiệu quả hơn.Vì vậy, đừng ngại nói với đồng đội rằng bạn cần bỏ qua buổi tụ tập sau giờ làm để dành thời gian cho chính mình. Cũng như vậy, bạn sẽ là người bạn, người bạn đời, người cha, người mẹ tốt hơn nếu biết ưu tiên bản thân đúng lúc. Và bạn hoàn toàn có quyền làm điều đó.
Hãy chủ động bảo vệ không gian sống tinh thần của mình. Bạn sẽ không tình cờ “tìm thấy thời gian rảnh” đâu. Nhưng nếu bạn biết những hoạt động như tập thể dục, thiền định hay cầu nguyện mang lại sự hồi phục cho tâm trí, thì hãy ưu tiên sắp xếp thời gian cho chúng — và gìn giữ khung thời gian đó như thể nó là báu vật.
Mỗi người một cách riêng
Không ai giống ai trong hành trình tìm kiếm sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống. Điều quan trọng không phải là chia đều thời gian hay sự chú ý cho từng lĩnh vực, mà là phân bổ sao cho phù hợp với chính bạn – với hoàn cảnh, nhu cầu và mục tiêu cá nhân. Và điều ấy sẽ không cố định, mà sẽ thay đổi theo thời gian.
Những bước ngoặt lớn trong đời như quay lại trường học, lập gia đình, tiết kiệm cho một kế hoạch dài hơi hay chuyển việc có thể khiến cuộc sống của bạn đảo lộn đôi chút. Nhưng đừng quá lo lắng. Việc chấp nhận một giai đoạn mất cân bằng tạm thời để theo đuổi mục tiêu quan trọng là hoàn toàn hợp lý. Chỉ cần bạn có một kế hoạch – dù là sơ bộ – cho việc làm thế nào và khi nào sẽ quay trở lại trạng thái cân bằng.
Xem thêm những bài viết khác dưới đây:
