Làm chủ công việc, làm chủ tương lai của bạn

Làm chủ công việc không chỉ là cách để bạn tỏa sáng, mà còn là con đường để định hình sự nghiệp theo cách bạn mong muốn. Với sự chuẩn bị và khéo léo, bạn có thể biến những ý tưởng nhỏ thành những bước tiến lớn – vừa cho bản thân, vừa cho nơi bạn làm việc.

Trong tâm lý học, “internal locus of control” là một yếu tố quan trọng quyết định mức độ hài lòng với cuộc sống. Việc tin rằng bản thân nắm quyền kiểm soát cuộc sống – thay vì để các yếu tố bên ngoài quyết định – là một dấu hiệu quan trọng dẫn đến sự hài lòng. Những người nhìn nhận chính mình là người làm chủ số phận thường cảm thấy vững vàng, trọn vẹn và mạnh mẽ hơn.

Nguyên tắc này không chỉ đúng trong cuộc sống cá nhân mà còn áp dụng cho sự nghiệp của chúng ta. Là một nhân viên, đôi khi bạn có thể nghĩ rằng mình không có nhiều quyền để định hình công việc hằng ngày. Nhưng trong cuốn sách mới Managing Up: How to Get What You Need from the People in Charge, Melody Wilding đã chỉ ra rằng chúng ta có nhiều khả năng tự quyết định hơn ta tưởng.

Managing Up như một bản đồ hướng dẫn, giúp bạn định hình sự nghiệp thông qua việc xây dựng mối quan hệ vững chắc với cấp trên. Một phần quan trọng của chiến lược này là làm chủ công việc: chủ động nắm bắt các dự án và cơ hội để thúc đẩy sự nghiệp của bạn tiến lên phía trước.

Hãy cùng khám phá ý nghĩa của việc làm chủ công việc, lợi ích nó mang lại cho sự nghiệp, và cách thực hiện điều đó một cách hiệu quả.

Làm chủ công việc là gì?

Trong Managing Up, làm chủ công việc là khi bạn sẵn sàng đứng ra giải quyết một vấn đề hoặc nắm lấy một cơ hội – và rồi theo đuổi điều đó đến cùng. “Làm chủ là dũng khí dám giơ tay và đảm nhận trách nhiệm để cải thiện công việc cho mọi người – ngay cả khi điều đó không nằm trong bảng mô tả công việc của bạn,” Melody chia sẻ.

Điều này nghe có vẻ hơi đáng sợ? Đúng vậy, việc chuyển sang một cách tiếp cận chủ động hơn trong công việc có thể khiến bạn e ngại! Nhưng hôm nay, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu cách làm chủ công việc một cách vừa khéo léo vừa hiệu quả.

Khi bạn chủ động đảm nhận những sáng kiến mà mình yêu thích, bạn đang đóng vai trò tích cực trong việc xây dựng sự nghiệp mơ ước. Không cần phải ngồi đợi ai đó giao cho bạn dự án hoàn hảo – hãy tự chứng minh năng của bản thân trong những lĩnh vực mà bạn muốn phát triển.

Nếu bạn từng nghe câu “Hãy ăn mặc như thể bạn đang làm công việc mình mong muốn”, thì làm chủ công việc chính là một phiên bản nâng cấp của chiến lược đó – vì bạn thực sự làm công việc đó, chứ không chỉ ăn mặc cho phù hợp. Hơn nữa, cách tiếp cận này còn phù hợp với bối cảnh năm 2025, khi rất nhiều người tài năng làm việc từ xa ngay tại nhà.

Tìm kiếm cơ hội 

Melody đưa ra một tiêu chí đơn giản để nhận diện cơ hội phù hợp: hãy tìm kiếm một “chiến thắng ba bên” (triple win). Bà đặt câu hỏi: “Điều gì vừa giúp bạn phát triển sự nghiệp, vừa quan trọng đối với cấp trên, vừa mang lại lợi ích cho tổ chức?” Lý tưởng nhất, bạn nên chọn một thử thách nằm ở giao điểm của cả ba yếu tố này.

Ngoài ra, bạn cũng cần cân nhắc bối cảnh làm việc của mình. Chẳng hạn, nếu bạn là nhân viên mới hoặc công ty đang thận trọng về tài chính, hãy bắt đầu với một dự án ít rủi ro hơn – nơi mà việc thử nghiệm không gây ra hậu quả nghiêm trọng hoặc có thể dẫn đến thất bại, nếu có, sẽ không gây hậu quả lớn.

Nếu bạn không biết bắt đầu từ đâu? Hãy xem xét:

• Những vấn đề mà đồng nghiệp thường xuyên phàn nàn hoặc cảm thấy kiệt sức khi xử lý.
• Những quy trình làm việc kém hiệu quả, nơi mọi người phải dùng cách giải quyết tạm thời thay vì có phương án tối ưu.
• Những chủ đề lãnh đạo đang thảo luận và sẵn sàng đầu tư ngân sách trong tương lai.

5 thử thách và cơ hội để làm chủ công việc

1. Nút thắt phiền toái: Những điểm nghẽn gây kém hiệu quả khiến mọi người căng thẳng và làm chậm tiến độ.
   Ví dụ: Quy trình đào tạo nhân viên mới quá lâu? Bạn đề xuất và dẫn dắt việc xây dựng một nền tảng hướng dẫn tập trung với quy trình tự động để hỗ trợ nhân viên tự tìm hiểu.
2. Nhu cầu bị bỏ quên: Các nhu cầu, dự án hoặc ưu tiên thường xuyên bị xem nhẹ.
   Ví dụ: Ngành của bạn đang thay đổi, và công ty bàn bạc hàng tháng về tính năng mới để giữ sức cạnh tranh. Bạn chủ động lên kế hoạch tổ chức thảo luận liên đội để biến ý tưởng thành hành động.
3. Xu hướng phản hồi: Điều gì mà đồng nghiệp, khách hàng và các bên liên quan liên tục nhắc đến rằng họ cần nhiều hơn hoặc ít đi?
   Ví dụ: Khách hàng thường xuyên gặp cùng một vấn đề với bộ phận hỗ trợ. Bạn đề xuất một công cụ quản lý dịch vụ mới giúp tự động phản hồi cho các vấn đề và giám sát việc triển khai.
4. Dự án sắp tới: Những ưu tiên nào đang nằm trong kế hoạch, và bạn có thể chủ động giải quyết ra sao?
   Ví dụ: Công ty sắp ra mắt website mới. Bạn đề xuất chiến lược quảng bá với những người có sức ảnh hưởng trong ngành để tăng độ nhận diện và để lan tỏa thông tin đến với cộng đồng về định hướng mới.
5. Cơ hội đổi mới:  Công ty có thể tái định hình hoặc phát triển công việc như thế nào để tạo ra kết quả tốt hơn?
   Ví dụ: Bạn nhận thấy lỗ hổng trong kỹ năng của đội nhóm, nên chủ động phát triển chương trình đào tạo hoặc hợp tác với trường đại học địa phương để đào tạo thực tập sinh có chuyên môn cần thiết.

4 Bước để làm chủ công việc

Xông thẳng vào phòng giám đốc với kế hoạch táo bạo mà không báo trước có lẽ không phải là ý hay. Để làm chủ công việc hiệu quả, đây là bốn bước giúp bạn xây dựng đà tiến, thuyết phục các bên liên quan và tạo tiền đề cho thành công.

1. Tạo sự đồng thuận bằng kỹ thuật “Pre-suasion”

Đừng để sếp nghe về dự án của bạn lần đầu khi bạn xin phê duyệt. “Sự thay đổi thường khiến người ta lo lắng,” Melody giải thích. “Bạn có thể gặp phải sự phản đối ngay lập tức nếu chưa thăm dò trước về ý tưởng của mình.”

Đây là lý do bà khuyến nghị sử dụng kỹ thuật “pre-suasion” (tiền thuyết phục) của nhà tâm lý học Robert Cialdini. “Đây không phải là thao túng hay gieo ý tưởng,” bà nói. “Mục tiêu là đặt nền móng để khi bạn chính thức đề xuất, nó trở thành bước đi tự nhiên trong quá trình của bạn.”

Cách áp dụng “pre-suasion” trong thực tế:

• Hỏi ý kiến về cách công ty đang (hoặc chưa) giải quyết vấn đề trước khi đề xuất giải pháp.
• Tạo cảm giác cấp bách bằng cách đề cập về kết quả đối thủ đạt được hoặc tại sao bây giờ là thời điểm phù hợp.
• Nhắc rằng bạn đã nghiên cứu các chiến lược hoặc giải pháp tiềm năng, ngay cả khi bạn chưa có đề xuất cụ thể.

2. Trình bày ý tưởng với mô hình SCQA

Khi đã sẵn sàng đề xuất ý tưởng, hãy ngắn gọn và tập trung vào giá trị. “Nhiều người mắc lỗi sa đà vào phần bối cảnh quá nhiều hoặc chỉ tập trung vào vấn đề mà không đề cập đến giải pháp,” Melody nói. “Cả hai trường hợp này đều có thể khiến lãnh đạo mất kiên nhẫn.”

Để tránh điều đó, hãy sử dụng mô hình SCQA (Situation – Complication – Question – Answer) để truyền tải ý tưởng một cách rõ ràng và thuyết phục:

• Situation (Bối cảnh): Cung cấp thông tin giúp người nghe hiểu vấn đề.
  
  • “Chúng ta đã lâu không có nguồn ứng viên tiềm năng, khiến nhiều bộ phận thiếu nhân sự dù có ngân sách tuyển dụng.”
    
• Complication (Vấn đề): Chỉ ra những thách thức hoặc rào cản.
  
  • “Mỗi bộ phận đang tự tuyển dụng theo cách riêng, dẫn đến thiếu nhất quán. Nhiều ứng viên không phù hợp với yêu cầu công việc.”
    
• Question (Giả thuyết giải pháp): Đề xuất hướng đi khả thi.
  
  • “Chúng ta cần một chiến lược tuyển dụng tập trung, hiệu quả hơn.”
    
• Answer (Giải pháp): Cách thức thực hiện giải pháp.
  
  • “Tôi đã tìm hiểu danh sách các công ty tuyển dụng chuyên ngành. Chúng ta nên hợp tác dài hạn với một đơn vị để tối ưu hóa quy trình tìm kiếm ứng viên.”

3. Thu hút sự tham gia của đồng nghiệp

Dù bạn làm chủ công việc, bạn vẫn cần sự hỗ trợ, hợp tác từ đồng nghiệp. Làm chủ hiệu quả không đồng nghĩa với làm việc độc lập cá nhân, mà là sự cân bằng giữa sáng kiến cá nhân và tinh thần đồng đội. 

“Hãy mời đúng người, đúng cách, mà không tạo thêm gánh nặng cho họ,” Melody gợi ý. Cách kéo người khác tham gia:

• Thu thập ý kiến ban đầu qua khảo sát hoặc các buổi brainstorm.
• Trò chuyện, thảo luận thân mật để lấy góc nhìn mới khi phát triển ý tưởng.
• Cập nhật tiến độ hoặc các buổi họp 1:1 để giữ liên lạc với những bên liên quan.

4. Chuẩn Bị Cho Thử Thách

Hiếm có ý tưởng nào thành hiện thực mà không gặp trở ngại. Đừng để khó khăn làm bạn chùn bước – nhất là khi bạn đã lường trước cho những rào cản có thể gặp phải. Melody khuyên rằng việc lên kế hoạch đối phó với sự phản đối và những tình huống xấu có thể giúp bạn chủ động hơn.

Chuyển hóa sự phản đối thành cơ hội

“Sự phản đối không phải là điều tiêu cực. Đó là dấu hiệu cho thấy mọi người đang thực sự quan tâm và đang thử nghiệm ý tưởng của bạn,” Melody nói.

Một số cách để xử lý sự phản đối:

• Đề xuất một ý tưởng thậm chí còn táo bạo hơn, để có thể thỏa hiệp và tìm điểm chung với người phản đối.
  
• Chỉ ra cách mà kỹ năng của những người phản đối có thể đóng góp vào dự án, giúp họ cảm thấy có vai trò trong thành công chung.
  
• Đừng ngại nhắc lại ý tưởng một cách khéo léo, ngay cả khi sếp chưa sẵn sàng thảo luận ngay từ đầu.
  

Dự trù kịch bản xấu nhất và cách đối phó

Melody khuyên: “Hãy tự hỏi điều gì sẽ xảy ra trong trường hợp xấu nhất, khi kế hoạch của bạn thất bại hoàn toàn?” Nếu bạn chuẩn bị trước, bạn sẽ có phương án đối phó và nhận ra rằng kết quả tồi tệ nhất có thể không đáng sợ như bạn tưởng.

Ví dụ về kịch bản xấu và cách xử lý:

• Sếp hoàn toàn không lắng nghe ý tưởng của bạn.
  
  • Điều này có thể là dấu hiệu bạn nên tìm cơ hội ở bộ phận khác hoặc công ty khác nếu có thể.
    
• Dự án không đạt kết quả như kỳ vọng, gây lãng phí tài nguyên.
  
  • Đề xuất thử nghiệm dự án ở quy mô nhỏ trước khi mở rộng, ví dụ: sử dụng ngân sách hạn chế hoặc hợp tác với freelancer thay vì tuyển nhân viên mới ngay lập tức.
    
• Đối thủ cạnh tranh ra mắt một tính năng tương tự ngay sau khi bạn triển khai.
  
  • Lập kế hoạch đánh giá lại tính năng sau 4 tháng để cải tiến dựa trên phản hồi của người dùng và đối tác.
    

Kết luận

Làm chủ công việc không chỉ giúp bạn phát triển sự nghiệp mà còn mang lại giá trị thực sự cho tổ chức. Hãy bắt đầu với những bước nhỏ, thử nghiệm ý tưởng của bạn và xây dựng sự ủng hộ từ đồng nghiệp. Khi bạn chủ động nắm bắt cơ hội, bạn sẽ không chỉ khẳng định năng lực của mình mà còn tạo dựng được uy tín và sự tin cậy trong công việc.

Xem thêm những bài viết khác dưới đây:

• Bí quyết trở thành người cố vấn giỏi giúp mentee bứt phá thành công!
• Boredom: Giá trị bất ngờ của sự nhàm chán trong công việc 
• Bí quyết cải thiện sự tập trung từ Chris Bailey