Sự nhàm chán (boredom) thường bị xem là kẻ thù của công việc, nhưng khoa học lại chứng minh điều ngược lại: nó có thể khơi nguồn sáng tạo và dẫn đến những bước đột phá. Trong kỷ nguyên công việc tri thức, khi máy móc đã thay ta làm việc lặp lại, “giờ không năng suất” có thể là chìa khóa để bạn và đội ngũ tìm ra ý tưởng lớn tiếp theo. Hãy cùng khám phá giá trị bất ngờ này!
Tóm tắt
- Khoa học đã chứng minh rằng sự nhàm chán (boredom) có thể là tiền đề cho tư duy sáng tạo. Khi buồn chán, bộ não được thư giãn và các bộ lọc thông tin thông thường bị tắt đi.
- Trong bối cảnh các công việc lặp đi lặp lại ngày càng được tự động hóa, sự sáng tạo trở thành một yếu tố quan trọng đối với những người lao động tri thức.
- Với tư cách là người lãnh đạo, chúng ta có thể mang lại lợi ích cho chính mình và đội ngũ bằng cách tạo ra không gian cho sự “lơ đãng” và để tâm trí tự do khám phá.
Mối liên kết giữa sự nhàm chán và sáng tạo
Bạn đã bao giờ cố gắng hết sức để sáng tạo, nhưng càng cố gắng thì càng bế tắc? Tuy nhiên, khi bạn dừng lại và chuyển sang một việc khác, đột nhiên hàng loạt ý tưởng lại tràn về? Điều này không phải là tưởng tượng.
Những ý tưởng sáng tạo nhất thường xuất hiện khi chúng ta không làm gì cả và bộ não ở trạng thái thư giãn. Khi đó, vùng vỏ não trước trán – nơi kiểm soát sự tập trung, trí nhớ và lập kế hoạch – hoạt động ở chế độ tự động, nghĩa là chúng ta lọc bỏ ít thông tin hơn. Điều này tương tự như khi chúng ta hơi say – nhưng may mắn là có một cách lành mạnh hơn để đạt đến trạng thái này: đón nhận sự buồn chán.
Tuy nhiên, cần phân biệt rõ giữa sự nhàm chán có ích và cảm giác chán nản, mất động lực trong công việc. Loại nhàm chán thứ hai có thể dẫn đến kiệt sức nếu kéo dài. Ngược lại, khái niệm “il dolce far niente” (ngọt ngào của việc không làm gì) của người Ý lại mang đến lợi ích đáng kể.
Sự nhàm chán (boredom) đúng mức và đúng cách không chỉ mang lại lợi ích cho bản thân mà còn giúp cả doanh nghiệp phát triển. Đây chính chính là lý do bạn nên biết về khái niệm “giờ phi năng suất”. Đây là khoảng thời gian trống không mục tiêu mà nhân viên không bị yêu cầu tạo ra bất kỳ sản phẩm cụ thể nào. Mục đích của nó chỉ đơn giản là để bộ não được nghỉ ngơi, khám phá ý tưởng mới, theo dõi xu hướng ngành – mà không cần đưa ra kết quả ngay lập tức.
Khoa học chứng minh điều gì?
John Eastwood, nhà tâm lý học và đồng tác giả cuốn Out of My Skull: The Psychology of Boredom, giải thích rằng khi bộ não ở trạng thái “nghỉ ngơi”, sự sáng tạo sẽ lấp đầy khoảng trống đó. Ông nhận định: “Đây là cơ hội thực sự để khám phá những điều mới: Điều gì quan trọng với tôi? Tôi đam mê điều gì?”
Một nghiên cứu năm 2013 cho thấy một chút nhàm chán ở mức độ nhẹ có thể giúp chuẩn bị cho não bộ hoạt động hiệu quả trong các nhiệm vụ tư duy hội tụ (convergent thinking) – hay còn gọi là “giải quyết vấn đề”. Bên cạnh đó, nghiên cứu năm 2014 cũng chứng minh tác động của nhàm chán đối với tư duy phân kỳ (divergent thinking) – loại tư duy thường được sử dụng trong các buổi động não.
Những ví dụ thực tế không thiếu. Năm 1990, khi ngồi bốn giờ trên tàu mà không có mạng xã hội hay video trực tuyến, J.K. Rowling đã nảy ra ý tưởng về câu chuyện Harry Potter chỉ bằng cách nhìn ra ngoài cửa sổ. Nhiều nhân vật sáng tạo khác như Agatha Christie hay QuestLove cũng công nhận sự nhàm chán (boredom) là nguồn cảm hứng lớn. Ngay cả biên đạo múa huyền thoại George Balanchine cũng cho biết nhiều ý tưởng hay nhất của ông đến trong lúc… giặt đồ.
Nhà văn Ray Bradbury từng nói: “Suy nghĩ quá nhiều là kẻ thù của sáng tạo. Khi bạn tự ý thức về chính mình, sáng tạo sẽ mất đi sức sống.“
Khi năng suất trở thành trở ngại
Bạn có thể nghĩ: “Trong thời kỳ kinh tế bất ổn, đây có phải lúc thích hợp để giảm tốc độ không?“
Câu trả lời là có. Vì công việc tri thức đòi hỏi tư duy sáng tạo, và mức độ sáng tạo tập thể của chúng ta – được đo lường qua Torrance Test – đã giảm dần từ đầu những năm 1990. Đó cũng là thời điểm con người bắt đầu coi bận rộn là một biểu tượng của thành công.
Ngày nay, phần lớn các công việc lặp đi lặp lại đã được tự động hóa, khiến sự tò mò và sáng tạo trở thành nhiệm vụ cốt lõi của người lao động tri thức. Đồng thời, tình trạng kiệt sức và tỷ lệ nhân viên nghỉ việc đang ở mức báo động. Tuy nhiên, nghiên cứu thần kinh học cho thấy việc cho não bộ nghỉ ngơi có thể giảm căng thẳng, tăng mức độ gắn kết và nâng cao chất lượng công việc.
Hơn nữa, việc cho nhân viên có không gian sáng tạo cũng giúp họ cảm thấy được trân trọng và được trao quyền, góp phần tăng cường sự hài lòng và động lực làm việc.
Thời gian là tài nguyên quý giá nhất của chúng ta. Ta không thể tạo thêm thời gian, nên cần ưu tiên sử dụng nó một cách khôn ngoan. Có quá nhiều nhà lãnh đạo ám ảnh với năng suất, nghĩ rằng họ đang làm điều đúng đắn. Thực ra, họ lại đang vô tình gây bất lợi cho đội ngũ và công ty của mình nếu không dành không gian cho sự thảnh thơi.
Áp dụng “giờ phi năng suất”
Nếu bạn là người lãnh đạo, hãy đầu tư vào kiểu nhàm chán đúng đắn. Hãy thử áp dụng “giờ phi năng suất”. Cam kết tạo ra một khoảng thời gian một giờ mỗi tuần, khi các thành viên không bị yêu cầu cần phải làm ra bất cứ thứ gì. Ngoài ra, có thể chia nhỏ thời gian này thành các khoảng nghỉ ngắn mỗi ngày, cộng dồn lên thành một giờ mỗi tuần.
Một số cách cụ thể để áp dụng:
- Hủy bỏ một cuộc họp định kỳ không cần thiết và thay thế bằng email.
- Điều chỉnh thời hạn công việc một cách linh hoạt.
- Loại bỏ những nhiệm vụ lặp đi lặp lại ít giá trị nhất.
Ngoài ra, bạn cũng có thể tạo ra những khoảng thời gian trống cho chính mình bằng cách:
- Đọc tiểu thuyết thay vì sách kinh doanh.
- Tránh kiểm tra điện thoại khi xếp hàng chờ cà phê.
- Đi bộ mà không nghe podcast hay nhạc để bộ não được thư giãn.
- Giới hạn thời gian sử dụng điện thoại bằng cách chuyển màn hình về chế độ xám và tắt thông báo không cần thiết.
- Đặt lịch họp 25 hoặc 50 phút thay vì 30 hay 60 phút để có thời gian nghỉ ngơi giữa các buổi họp.
Là người lãnh đạo, bạn chính là hình mẫu. Hãy để nhân viên thấy rằng bạn cũng dành thời gian cho sự “buồn chán có chủ đích” và chia sẻ cách nó giúp bạn sáng tạo hơn. Nhưng quan trọng nhất, đừng áp đặt cách thức thực hiện lên người khác – hãy để họ tự do khám phá.
Như nhà tâm lý học tổ chức Adam Grant từng nói: “Bận rộn không đồng nghĩa với hiệu quả. Đôi khi, tốt nhất là không làm gì cả.”
Vậy nên, hãy thử cho phép bản thân “không làm gì cả!”
Xem thêm những bài viết khác dưới đây:
