Trong bài nói tại TEDxStanford, Bill Burnett – Giám đốc Điều hành chương trình thiết kế tại Stanford d.School – đã chia sẻ cách áp dụng design thinking (tư duy thiết kế) để định hình tương lai của bạn.
Với hơn 30 năm kinh nghiệm thiết kế sản phẩm như Apple PowerBooks và đồ chơi Star Wars, cùng hàng ngàn giờ hướng dẫn sinh viên tại Life Design Lab, Burnett mang Design Thinking với 5 bước thực tiễn để giúp bất kỳ ai – từ sinh viên mới ra trường đến người trung niên – thiết kế cuộc đời mơ ước. Hãy cùng khám phá cách ông biến cuộc sống thành “vấn đề thiết kế thú vị nhất” qua bài viết này!
Design Thinking – Công cụ đột phá để thiết kế cuộc đời
Burnett mở đầu bài nói với tuyên bố mạnh mẽ: “Tôi nghĩ vấn đề thiết kế thú vị nhất chính là cuộc đời bạn!”. Đây không chỉ là lời giới thiệu mà còn là lời mời gọi bạn nhìn nhận cuộc sống như một dự án sáng tạo.
Design thinking, phương pháp được phát triển hơn 50 năm tại Stanford, vốn dùng để thiết kế sản phẩm và dịch vụ, giờ đây được Burnett áp dụng để giải quyết những bế tắc cá nhân. Ông lập luận rằng cuộc sống không cần một kế hoạch hoàn hảo từ đầu, mà là một hành trình thử nghiệm, điều chỉnh và khám phá liên tục.
Dưới đây là 5 bước cụ thể mà tác giả đã chia sẻ về Design Thinking để thiết kế cuộc đời bạn mong muốn:
1. Kết nối các điểm (Connecting the Dots) – Tìm ý nghĩa từ sự gắn kết
Burnett nhấn mạnh rằng ý nghĩa cuộc sống đến từ việc kết nối ba yếu tố: bản thân, niềm tin, và hành động. Ông nói: “Nếu bạn có thể tạo ra mối liên kết giữa ba điều này… bạn sẽ cảm nhận cuộc đời mình thật ý nghĩa”. Để thực hiện, ông khuyến khích viết hai bài luận ngắn khoảng 250 từ về việc:
- “Work view” (Quan điểm về công việc): Công việc là gì? Không phải việc bạn muốn làm, mà là lý do bạn làm việc. Nó phục vụ điều gì?
- “Life view” (Quan điểm sống): Ý nghĩa cuộc đời bạn là gì? Bạn ở đây để làm gì?
Khi hai quan điểm này hòa hợp, bạn sẽ cảm nhận được mục đích sống rõ ràng.
Burnett dựa trên tâm lý học tích cực để lập luận rằng ý nghĩa không đến từ thành công bề ngoài như tiền bạc hay danh tiếng, mà từ sự nhất quán nội tại. Ông giải thích: “Sự gia tăng trong việc tạo ý nghĩa đến từ việc kết nối các điểm”. Nếu bạn làm việc chỉ để kiếm tiền nhưng niềm tin sâu thẳm là cống hiến cho cộng đồng, sự mâu thuẫn này sẽ khiến bạn trống rỗng. Ngược lại, khi công việc phản ánh giá trị cá nhân, mỗi ngày trở thành một phần của câu chuyện lớn hơn.
Ví dụ, một lập trình viên yêu công nghệ nhưng mơ giúp trẻ em nghèo có thể kết nối “work view” (dùng kỹ năng lập trình) với “life view” (cống hiến) bằng cách tạo ứng dụng học tập miễn phí. Burnett không chỉ đưa ra lý thuyết mà còn cung cấp công cụ thực tế: viết 250 từ để tự vấn bản thân – một bước đơn giản nhưng đầy sức mạnh. Ông tin rằng khi câu chuyện cá nhân của bạn có mạch lạc, bạn không chỉ sống mà còn “thực sự cảm nhận” cuộc đời mình.
Bạn phải tìm ra điều mình yêu thích… cách duy nhất để làm việc xuất sắc là yêu công việc của bạn. Khi bạn kết nối được giữa bản thân với niềm tin và hành động, công việc không còn là gánh nặng mà trở thành nguồn cảm hứng.
2. Tránh xa các vấn đề “Trọng lực” – Chấp nhận để tiến lên
Burnett cảnh báo về những vấn đề không thể thay đổi trong Design Thinking, gọi là “gravity problems.” Ông trích lời đồng nghiệp Dave Evans: “Bạn không thể giải quyết một vấn đề mà bạn không sẵn sàng chấp nhận”. Ông đưa ví dụ: “Đây là công ty gia đình, tên của người sáng lập ở trên cửa… nếu bạn không phải người trong gia đình, bạn không thể làm chủ tịch”. Cách duy nhất là chấp nhận thực tế và tìm hướng đi khác.
Burnett chỉ ra rằng con người thường mắc kẹt trong những vấn đề “trọng lực” – như ghét sếp nhưng không thể thay đổi cơ cấu công ty, hay muốn thay đổi hoàn cảnh gia đình nhưng bất lực. Ông nhấn mạnh: “Nếu bạn không sẵn sàng làm việc với nó, thì đó chỉ là một hoàn cảnh trong đời bạn”. Thay vì lãng phí năng lượng chống lại điều bất khả thi, ông khuyến khích “reframe” (tái định khung) – nhìn nhận vấn đề như một phần của thiết kế cuộc đời và tìm cách thích nghi.
Ví dụ, nếu bạn làm việc trong một công ty mà con đường thăng tiến bị giới hạn bởi quy tắc gia đình, bạn có thể ở lại và tìm niềm vui trong vai trò hiện tại (như học hỏi kỹ năng mới), hoặc rời đi để theo đuổi mục tiêu lớn hơn.
Burnett không chỉ dừng ở lý thuyết mà còn đưa ra bài học thực tiễn: “Hãy thật cẩn thận với các vấn đề trọng lực vì chúng rất nguy hiểm và thực sự cản đường bạn”. Điều này đòi hỏi tư duy linh hoạt và sự buông bỏ đúng lúc – một kỹ năng mà các nhà thiết kế sản phẩm luôn sử dụng khi đối mặt với giới hạn vật liệu hay công nghệ.
Nelson Mandela là minh chứng sống động: 27 năm trong tù là một “gravity problem” ông không thể thay đổi ngay. Nhưng thay vì tuyệt vọng, ông chấp nhận và dùng thời gian đó để trau dồi tư tưởng, cuối cùng dẫn dắt Nam Phi vượt qua chế độ Apartheid. Khả năng chấp nhận những điều không thể thay đổi giúp giảm căng thẳng và tăng khả năng thích nghi.
3. Tưởng tượng ba kế hoạch – Khám phá mọi khả năng
Hãy lập ba kế hoạch sống để mở rộng tầm nhìn của bản thân:
- Cải thiện cuộc sống hiện tại.
- Nếu công việc biến mất (do AI hay thay đổi), bạn làm gì?
- Nếu không lo tiền bạc hay phán xét, bạn muốn gì?
Ông nói: “Hầu hết mọi người nghĩ họ có khoảng 7,5 cuộc đời tuyệt vời mà họ có thể sống”. Quan trọng hơn, ông khẳng định: “Không phải những gì bạn không chọn, mà là điều bạn chọn trong đời khiến bạn hạnh phúc”.
Burnett dựa trên nghiên cứu từ Trường Giáo dục Stanford: “Nếu bạn bắt đầu với ba ý tưởng… bạn sẽ có nhiều ý tưởng phong phú hơn”. Ông gọi số ba là “ma thuật” (Có điều gì đó kỳ diệu về số ba), vì nó phá vỡ tư duy tuyến tính, khuyến khích sáng tạo đa chiều. Quá trình này không chỉ giúp bạn khám phá các phiên bản khác nhau của bản thân mà còn khơi dậy những ước mơ bị lãng quên, như ông nhận xét: “Họ nhận ra những điều bị bỏ lại trong guồng quay cuộc sống”.
Hãy tưởng tượng bạn là một nhân viên ngân hàng:
- Kế hoạch 1: Tiếp tục công việc và học thêm tài chính để thăng tiến.
- Kế hoạch 2: Chuyển sang dạy tài chính cá nhân nếu ngành ngân hàng suy giảm.
- Kế hoạch 3: Mở một trang trại hữu cơ nếu không lo tiền bạc. Burnett lập luận rằng việc tưởng tượng ba kịch bản giúp bạn giảm áp lực “phải chọn đúng ngay lần đầu” và tăng khả năng tìm ra hướng đi phù hợp. Ông không muốn bạn chỉ mơ mộng, mà khuyến khích bạn nhìn nhận mình có nhiều tiềm năng hơn bạn nghĩ.
Hãy luôn có cho mình “kế hoạch B” tránh không bó buộc bản thân vào một con đường, luôn sẵn sàng khám phá mọi điều. Người linh hoạt trong lập kế hoạch thường có tỷ lệ hài lòng với cuộc sống cao hơn 30% so với người chỉ bám vào một mục tiêu duy nhất. Vì thế, hãy chuẩn bị cho riêng mình “3 cuộc đời” để thích nghi với mọi hoàn cảnh trong cuộc sống.
4. Thử nghiệm mọi thứ (Prototype Everything) – Kiểm chứng trước khi cam kết
Hãy thử nghiệm ý tưởng qua hai cách:
- Trò chuyện thử nghiệm (Prototype Conversations): Nói chuyện với người đang sống cuộc đời bạn mong muốn.
- Trải nghiệm thử nghiệm (Prototype Experiences): Thực sự làm điều đó ở mức nhỏ.
Ông kể về một phụ nữ 45 tuổi muốn học thạc sĩ giáo dục: “Tôi bước vào giảng đường, ngồi xuống, cơ thể tôi như bừng cháy!”. Trải nghiệm này giúp cô xác định hướng đi mới.
Burnett nhấn mạnh tầm quan trọng của việc “tiến từ từ”: “Chúng tôi gặp những người bỏ việc đột ngột để làm điều khác. Điều đó hiếm khi thành công”. Thử nghiệm là cách đặt câu hỏi: “Điều này sẽ thế nào nếu tôi thử?”, đồng thời kiểm tra giả định cá nhân. Đây là bước giảm rủi ro, tăng hiểu biết, giúp bạn tránh những quyết định vội vàng có thể dẫn đến hối tiếc.
Nếu bạn muốn làm nhiếp ảnh gia, đừng vội bỏ việc – hãy thử nghiệm chụp ảnh cuối tuần, gặp gỡ nhiếp ảnh gia chuyên nghiệp, và cảm nhận xem đam mê đó có thực sự dành cho bạn. Tương lai của bạn đã tồn tại đâu đó, chỉ cần tìm người đang sống với “nó” và học hỏi. Đây chính là “sự cộng hưởng câu chuyện” – khi bạn nghe một câu chuyện giống mình, bạn sẽ tìm thấy hướng đi rõ ràng hơn.
Thomas Edison thử nghiệm hàng ngàn lần trước khi hoàn thiện bóng đèn – mỗi lần là một “prototype.” Hãy áp dụng nguyên tắc này trong Design Thinking vào đời sống: thử nghiệm nhỏ giúp bạn tinh chỉnh thiết kế cuộc đời mà không sợ thất bại lớn.
5. Lựa chọn và buông bỏ – Quyết định dứt khoát
Burnett hướng dẫn quy trình ra quyết định: tạo nhiều lựa chọn, thu hẹp xuống 5-7, chọn bằng trực giác, rồi buông bỏ lo lắng. Ông trích nghiên cứu: “Nếu bạn để các quyết định có thể đảo ngược, cơ hội hạnh phúc của bạn giảm đi 60 hoặc 70%”. Ông kể thí nghiệm tranh Monet: “Những người không được phép đổi tranh thì hài lòng với bức tranh họ đã chọn, còn những người được phép đổi lại chẳng thích bức nào nữa.”
Burnett giải thích: “Bạn không thể quyết định tốt nếu chỉ dùng lý trí”. Dựa trên khoa học thần kinh: trực giác tổng hợp cảm xúc quá khứ để hướng dẫn bạn qua “cảm giác ruột.” Thí nghiệm 24 lọ mứt tại Stanford đã chứng minh: “Khi bạn có quá nhiều lựa chọn, bạn không còn lựa chọn nào cả”. Ông khuyên: “Hãy loại bỏ bớt, chỉ giữ 5 lựa chọn”, rồi quyết định dứt khoát.
Việc bạn nắm giữ quyền thay đổi sẽ tạo ra sự FOMO (sợ bỏ lỡ), làm giảm hạnh phúc bản thân. Quy trình của ông – “thu thập, giảm bớt, quyết định, tiến lên” – là công thức để bạn sống thanh thản. Ông không chỉ đưa ra lý thuyết mà còn khuyến khích bạn tin vào trực giác, một yếu tố thường bị bỏ qua trong xã hội hiện đại chú trọng lý trí.”
Sống Tò Mò, Hành Động Và Thiết Kế Hạnh Phúc
Burnett kết thúc bằng lời kêu gọi: “Hãy tò mò, nói chuyện với mọi người và thử nghiệm, bạn sẽ thiết kế một cuộc đời đáng sống và vui vẻ”. Đây không chỉ là 5 bước, Design Thinking còn là một tư duy sống: tò mò như trẻ thơ, hợp tác với thế giới, và không ngại thử sai. Ông khẳng định hiệu quả qua thực tế: “Hàng ngàn sinh viên đã làm được”, với nghiên cứu cho thấy tăng cảm giác tự tin, giảm niềm tin tiêu cực.
Bạn muốn bắt đầu từ đâu? Hãy viết “work view” và “life view” ngay hôm nay, hoặc trò chuyện với ai đó truyền cảm hứng. Cuộc đời là một bản thiết kế – và bạn chính là nhà thiết kế tài ba nhất!
Xem thêm những bài viết khác dưới đây:
