Cảm xúc lẫn lộn – sự pha trộn giữa yêu và ghét, vui và buồn – có thể là “kẻ thù” thầm lặng làm hao mòn năng lượng tinh thần của bạn
Sự giày vò của yêu và ghét
“Ō dī et amō,” nhà thơ La Mã Catullus đã viết cách đây khoảng 2.000 năm về người tình Lesbia của ông. “Tôi ghét và tôi yêu. Tại sao tôi làm vậy, có lẽ bạn hỏi. Tôi không biết, nhưng tôi cảm nhận điều đó xảy ra và tôi bị giày vò.” Lời than ấy vang vọng qua thời gian, và tôi ngờ rằng bạn cũng từng cảm thấy điều tương tự.
Có bao giờ bạn yêu một người, nhưng đồng thời lại thấy họ khiến lòng bạn nặng trĩu? Nếu cảm xúc của bạn chỉ toàn niềm vui, mọi thứ hẳn sẽ là thiên đường. Nếu chỉ là nỗi buồn, bạn ít ra còn biết phải làm gì – có lẽ là chia tay, hay bước tiếp. Nhưng khi cả hai hòa trộn, bạn rơi vào một vùng xám đầy bối rối, không biết nên đi hướng nào.
Tôi đã từng trải qua điều đó, không chỉ trong tình yêu. Có lúc tôi nghĩ về công việc của mình với sự lẫn lộn khó tả – vừa tự hào vì những gì đạt được, vừa mệt mỏi vì những đòi hỏi không ngừng. Hoặc khi nhớ về tuổi thơ, tôi thấy nó vừa ngọt ngào vừa cay đắng, không thể gói gọn trong một câu chuyện đơn giản để kể cho bạn bè, hay thậm chí để chính tôi hiểu rõ.
Những cảm xúc lẫn lộn ấy, như tôi dần nhận ra, là thứ hút cạn năng lượng cảm xúc của bạn, giống như một chiếc điện thoại cố gắng bắt nhiều mạng cùng lúc. Bạn có thể nghĩ rằng nỗi buồn thuần túy là điều tệ nhất, nhưng tôi tin rằng một ly cocktail pha trộn giữa tích cực và tiêu cực còn làm bạn kiệt quệ hơn.
Khi vui và buồn cùng tồn tại
Ý tưởng rằng chúng ta có thể thực sự cảm nhận những cảm xúc “lẫn lộn” là điều khá mới mẻ. Vào thế kỷ trước, nhiều nhà tâm lý học cho rằng cảm xúc chỉ nằm trên một đường thẳng: nếu bạn bớt buồn sau một mất mát, điều đó có nghĩa là bạn đang vui hơn. Họ không tin bạn có thể vừa vui vừa buồn cùng lúc.
Ngay cả bây giờ, tôi thấy nhiều người vẫn nói về hạnh phúc và bất hạnh như thể cái này loại trừ cái kia. Nhưng rồi, vào những năm 1960, các nghiên cứu bắt đầu cho thấy điều ngược lại – rằng cảm xúc tích cực và tiêu cực không chỉ tách biệt, mà còn có thể xảy ra đồng thời, hoặc nối tiếp nhau nhanh chóng. Khoa học thần kinh sau đó củng cố ý tưởng này khi phát hiện rằng, với nhiều người, niềm vui thường gắn với bán cầu trái của não, còn nỗi buồn nghiêng về bên phải.
Tôi nghĩ ai trong chúng ta cũng từng trải qua điều đó. Có buổi sáng bạn thức dậy, thấy vui vì ánh nắng ngoài cửa sổ, nhưng ngay sau đó lại buồn vì một ký ức cũ ùa về. Hoặc trong mối quan hệ của bạn, bạn có thể nghĩ: “Tôi mừng vì chúng ta ở bên nhau!” nhưng cùng lúc lại lo lắng: “Cô ấy không mấy dịu dàng, và điều đó làm tôi băn khoăn.”
Bạn có thể tưởng rằng hạnh phúc của mình lúc ấy là niềm vui trừ đi nỗi buồn, và nếu vui nhiều hơn, bạn sẽ ổn. Nhưng như Catullus đã gợi ý, mọi thứ không đơn giản vậy. Những cảm xúc lẫn lộn ấy gây ra một tổn thương tâm lý lớn hơn bạn nghĩ, vì chúng mâu thuẫn và rối ren. Tôi hình dung nó như một cuộc chiến nội tâm, nơi cả cái tốt lẫn cái xấu đều tranh giành quyền kiểm soát, để lại bạn kiệt sức.
Một nhà nghiên cứu đã đo lường điều này và kết quả đã khiến tôi suy ngẫm: cảm xúc tích cực nâng hạnh phúc lên, cảm xúc tiêu cực kéo nó xuống, nhưng cảm xúc lẫn lộn cũng làm giảm hạnh phúc, và mạnh hơn cả nỗi buồn đơn thuần.
Nói cách khác, nếu tôi ghét công việc hay mối quan hệ của mình, điều đó còn dễ chịu hơn là vừa yêu vừa ghét chúng. Khi chỉ có một cảm xúc rõ ràng, tôi biết mình phải làm gì. Nhưng khi lẫn lộn, tôi bị giằng xé, và sự giằng xé ấy làm tôi mệt mỏi hơn tôi tưởng.
Thoát khỏi vùng xám của tâm trí
Tôi từng nghĩ cách để thoát khỏi sự lẫn lộn này là cố gắng nhìn mọi thứ một cách rõ ràng hơn – hoặc là trắng, hoặc là đen. Nếu bạn ép mình quyết định mối quan hệ là “tốt” hay “xấu” để loại bỏ mâu thuẫn, bạn có thể bỏ qua sự thật phức tạp và đưa ra lựa chọn sai lầm.
Các nhà tâm lý học gọi đó là “tư duy nhị phân”, và họ nói rằng nó không hữu ích, thậm chí còn liên quan đến một số rối loạn nhân cách. Tôi nhận ra điều đó khi cố gắng ép buộc cảm xúc của mình – nó không làm tôi nhẹ nhõm, mà chỉ khiến tôi thêm căng thẳng.
Thay vì thế, tôi bắt đầu thử một cách khác mà các nhà tâm lý học gọi là “tư duy biện chứng” – nhìn nhận rằng những cảm xúc đối lập là bình thường và có thể cùng tồn tại. Tôi nhớ có lần tôi ngồi xuống, nghĩ về mối quan hệ của mình, và tự nhủ: “Tôi yêu người ấy, nhưng cũng có những điều tôi không thích.”
Tôi viết ra những mặt tích cực – sự hài hước, sự đồng hành – và những mặt tiêu cực – sự thiếu quan tâm, những lần cãi vã. Khi nhìn vào danh sách ấy, tôi thấy lòng mình dịu lại. Không phải vì mọi thứ được giải quyết, mà vì tôi không còn thấy sự lẫn lộn ấy là bất thường hay sai trái nữa. Tôi đã áp dụng cách này trong nhiều phần của cuộc sống, và nó thực sự mang lại sự nhẹ nhõm, làm tôi hạnh phúc hơn một chút.
Ý nghĩa trong sự lẫn lộn
Sau đó, tôi bắt đầu nhận ra rằng cảm xúc lẫn lộn không chỉ là gánh nặng – chúng còn mang đến một điều gì đó sâu sắc hơn. Các nhà nghiên cứu vào năm 2017 đã phát hiện rằng khi bạn suy ngẫm về cả niềm vui và nỗi buồn cùng lúc, bạn có thể tìm thấy ý nghĩa lớn hơn trong cuộc sống.
Tôi nghĩ về ngày tôi tốt nghiệp đại học – vừa vui vì thành tựu, vừa buồn vì phải chia tay bạn bè. Lúc đó, tôi chỉ thấy hỗn độn, nhưng giờ nhìn lại, tôi hiểu sự phức tạp ấy làm trải nghiệm của tôi phong phú hơn. Nó không chỉ là “tuyệt vời” hay “kinh khủng” – nó là cả hai, và điều đó làm nó trở nên thật.
Nhưng tôi cũng nhận ra một điều mà thoạt nghe có vẻ mâu thuẫn: cảm xúc lẫn lộn có thể khiến tôi bất hạnh, nhưng chúng cũng mang lại ý nghĩa. Khi suy nghĩ kỹ, tôi thấy không có gì mâu thuẫn ở đây cả. Ý nghĩa không phải lúc nào cũng là niềm vui.
Một cuộc sống thực sự ý nghĩa là cuộc sống chứa đựng mọi loại trải nghiệm và cảm xúc – kể cả những điều tôi không mong muốn. Tôi từng nghe rằng một số liệu pháp tâm lý không chỉ cố gắng xoa dịu nỗi đau, mà còn tìm ý nghĩa trong đó. Tôi nghĩ điều đó đúng – trong một cuộc sống được nhìn nhận đầy đủ, những cảm xúc lẫn lộn hay tiêu cực của bạn không bị lãng phí.
Sống trong sự lộn xộn
Lời than của Catullus đã ám ảnh chúng ta qua hàng thế kỷ, và đến năm 1989, Rolling Stones đã hát lên điều đó một cách thẳng thắn trong “Mixed Emotions”: “Việc đến rồi đi này đang khiến tôi phát điên. Sự qua lại này đang làm tổn thương ruột gan tôi.” Tôi cảm nhận được sự tổn thương ấy mỗi khi cảm xúc của mình dao động không ngừng.
Cuộc sống sẽ dễ dàng hơn nếu mọi thứ rõ ràng, nhưng nó hiếm khi như vậy. Chúng ta được tạo ra để trải qua những đỉnh cao và vực sâu, và hầu hết mọi thứ ý nghĩa đều chứa đựng cả hai. Đôi khi, điều đó làm tổn thương tâm hồn tôi. Nhưng đó chính là điểm mấu chốt. Tôi không muốn cố làm cho cuộc sống đơn giản hơn, hay yêu nó ít đi vì sự lộn xộn đã làm vơi nó. Thay vào đó, tôi muốn sống tỉnh táo và trọn vẹn trong sự lộn xộn ấy.
Xem thêm những bài viết khác dưới đây:
